Chính quyền Trump đã xem thời gian chính phủ đóng cửa như một dịp để làm điều mà từ lâu người ta vẫn tránh nói thẳng: chấm dứt vai trò giám sát liên bang đối với việc dạy dỗ hơn tám triệu trẻ em khuyết tật trên đất nước này. Giữa cơn rối loạn ấy, Bộ Giáo dục tìm cách sa thải gần như toàn bộ nhân viên còn lại của Văn phòng Giáo dục Đặc biệt – những người từng chịu trách nhiệm trông coi cách các tiểu bang đối xử với học sinh yếu thế nhất. Họ bị loại đi âm thầm, như thể chỉ là vài dòng ngân sách thừa. Các khoản tài trợ cho giáo viên, cho phụ huynh, cho các chương trình huấn luyện cũng bị hủy. Bộ nói họ sẽ “tái cấu trúc” và “hợp tác thêm với các cơ quan khác.” Nói trắng ra, họ đang rút lui. Và với sự rút lui ấy, nước Mỹ chính thức buông tay khỏi lời hứa rằng mọi đứa trẻ đều xứng đáng có cơ hội học hành.

Hai trăm năm rưỡi sau ngày dựng cờ độc lập, nước Mỹ vẫn chưa thoát khỏi chiếc bóng của bạo lực. Mỗi khi một viên đạn nổ, người ta lại nói: “Đây không phải là nước Mỹ.” Nhưng chính câu nói ấy lại là cách người Mỹ tránh nhìn thẳng vào chính mình. Bài viết của giáo sư Maurizio Valsania (Đại học Torino), đăng trên The Conversation ngày 12 tháng 9, 2025, nhắc lại lịch sử mà nhiều người muốn quên: từ nhựa đường và lông gà đến súng ngắn buổi bình minh — một mạch dài nối liền hai thế kỷ, nơi tự do và bạo lực chảy cùng dòng máu.

Ngày 30 tháng 9 năm 2025, tại căn cứ Thủy Quân Lục Chiến ở Quantico, Virginia, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth bước lên sân khấu trước hàng trăm tướng và đô đốc được triệu tập từ khắp nơi trên thế giới. Ông tuyên bố sẽ “cải tổ văn hóa quân đội” bằng mười chỉ thị mới, nhằm quét sạch cái mà ông gọi là “rác rưởi thức tỉnh” và khôi phục “tinh thần chiến binh”. Cụm từ ấy – nửa ca tụng bạo lực, nửa tán dương cơ bắp – nay đã trở thành thương hiệu chính trị của Hegseth. Trong cuốn Cuộc Chiến Chống Lại Những Chiến Binh (2024), ông cho rằng việc phụ nữ được đưa vào các vai trò chiến đấu đã “làm cạn kiệt” tinh thần này, khiến quân đội Hoa Kỳ “ít sát thương hơn.” Nghe qua, người ta tưởng quân đội chỉ tồn tại để đong máu đếm xác.

Khi chính thức trở thành công dân Hoa Kỳ bằng con đường nhập tịch, tân công dân không chỉ được công nhận quyền công dân, mà còn nhận được những món quà kỷ niệm đáng trân quý: quốc kỳ, bản sao của Tuyên Dương Độc Lập và Hiến Pháp, cùng một lá thư chào mừng từ tổng thống đương nhiệm. Trong số này, lá thư có lẽ là thứ ít được để ý nhất vì chỉ là mẫu thư được soạn sẵn, nhưng lại chứa đựng nhiều thông điệp sâu xa về cách một tổng thống nhìn nhận đất nước mà mình điều hành.

Từ tháng 11/2000 đến nay, chưa từng có một ngày nào mà con người vắng bóng ngoài quỹ đạo Trái đất. Trạm Không Gian Quốc Tế International Space Station (ISS) đã duy trì sự hiện diện liên tục suốt 25 năm, với ít nhất một phi hành gia Hoa Kỳ thường trực trên quỹ đạo thấp. Trong lịch sử bay vào vũ trụ, hiếm có thành tựu nào sánh bằng ISS: một công trình chung của Hoa Kỳ, châu Âu, Canada, Nhật Bản và Nga – biểu tượng của sự hợp tác vượt lên trên chính trị. Nhưng mọi hành trình đều có hồi kết. Năm 2030, con tàu khổng lồ này sẽ được điều khiển rơi xuống một vùng hẻo lánh ở Thái Bình Dương.

Dù bằng chứng chất đống như núi, báo chí Mỹ vẫn múa chữ để tránh gọi Donald Trump là độc tài. Người ta gọi đó là “cẩn trọng trong ngôn từ.” Người viết bài này gọi đó là nghệ thuật bưng bít bằng phép tu từ. Kể từ ngày ông trở lại Tòa Bạch Ốc, Trump đã hành xử như ông chủ một gánh xiếc: điều Vệ Binh Quốc Gia đến Los Angeles và Washington, dọa đem quân đội dọn dẹp Chicago, tung đặc vụ bịt mặt lùng di dân, và sẵn sàng dùng guồng máy chính quyền để phạt “kẻ thù chính trị.” Nếu những việc ấy chưa đủ để gắn nhãn “độc tài,” thì chắc đợi ông cho xây tượng mình trên tiền giấy mới gọi là đủ bằng chứng.

Ngày mai, 8 tháng 9, chính phủ Pháp có thể thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm. Nếu vậy, thủ tướng mới sẽ phải đối đầu với Đảng Quốc Dân Tập Hợp (Rassemblement National – RN), lực lượng cực hữu đang dẫn đầu thăm dò với khoảng cách rộng. Pháp không phải trường hợp riêng lẻ: cực hữu đang trỗi dậy khắp lục địa. Tại Ý, Đảng Brothers of Italy nắm quyền. Tại Ba Lan, Đảng Luật Pháp và Công Lý (Prawo i Sprawiedliwość – PiS) kiểm soát tổng thống. Ở Anh, Đảng Reform UK dẫn đầu thăm dò. Tại Đức, Đảng Alternative für Deutschland (AfD) ngang ngửa khối bảo thủ.

Suốt 250 năm, người Mỹ đồng ý rằng cai trị bởi một người duy nhất là sai lầm, rằng chính quyền liên bang vốn cồng kềnh, kém hiệu quả. Lẽ ra hai điều ấy đủ để ngăn một cá nhân cai trị bằng mệnh lệnh từ Bạch Ốc. Nhưng Trump đang làm đúng điều đó: đưa quân vào thành phố, áp thuế quan, can thiệp vào ngân hàng trung ương, chen vào quyền sở hữu công ty, gieo nỗi sợ để buộc dân chúng cúi đầu. Quyền lực bao trùm, nhưng không được lòng dân. Tỉ lệ chấp thuận của ông âm 14 điểm, chỉ nhỉnh hơn chút so với Joe Biden sau cuộc tranh luận thảm hại năm ngoái. Khi ấy chẳng ai lo ông Biden “quá mạnh”. Vậy tại sao Trump, dù bị đa số phản đối, vẫn dễ dàng thắng thế?

Nhiều yếu tố tiêu cực đang hội tụ, đe dọa thói quen đọc sách. Trí tuệ nhân tạo (AI) xuất hiện vào thời điểm cả trẻ em và người lớn vốn đã đọc sách ít hơn nhiều so với chỉ vài thập niên trước. Là một nhà ngôn ngữ học, Naomi Baron (giáo sư ngôn ngữ học của American University) đã nghiên cứu cách công nghệ tác động đến thói quen đọc, viết và suy nghĩ. Hơn bất kỳ công nghệ nào khác, AI đang ảnh hưởng mạnh mẽ cách con người bước vào thế giới sách và chữ, dù là để học tập, nghiên cứu hay chỉ để đọc cho vui.

Carlos Javier Lopez Benitez, 27 tuổi, người Paraguay, đến tòa di trú New York vào ngày 16 tháng 7 để tham dự phiên điều trần về đơn xin tị nạn — nhưng lại bị bắt ngay tại hành lang, trước mặt hai người chị. Một phóng viên chụp được cảnh anh giằng co với nhân viên liên bang, trong khi cô Lilian Lopez, chị anh, ôm chặt lấy cánh tay em, khóc nghẹn. Nhân viên phải gỡ tay cô ra.