Cập Nhật Tình Trạng Khủng Hoảng Gia Cư
Vũ Linh
...Nhưng rồi thất nghiệp chưa ngừng, vẫn tiếp tục leo thang...
Cuối năm 2008, nước Mỹ bước vào cuộc khủng hoảng gia cư trầm trọng nhất kể từ mấy thập niên. Đến nay, giữa năm 2009, thì cuộc khủng hoảng vẫn tiếp tục nhưng thực sự không là một tiếp nối của cuộc khủng hoảng trước, mà là một vụ khủng hoảng mới, với những nguyên nhân khác và tác hại trên một lớp người khác.
Hãy nhắc lại chuyện quá khứ là cuộc khủng hoảng gia cư cuối năm ngoái và hậu quả của một chính sách gia cư với nhiều sai lầm tích lũy từ hơn ba chục năm trước.
Qua sắc luật Community Reinvestment Act (Sắc Luật Cộng Đồng Tái Đầu Tư) do TT Jimmy Carter ban hành năm 1977, các ngân hàng bị cấm không được có "chính sách tín dụng kỳ thị" dân da màu. Họ bị buộc phải có một số tối thiểu tín dụng gia cư, tức là nợ mua nhà dài hạn, cho dân da màu trong các khu nội thành của các thành phố lớn, là nơi thường có mức tập trung cao của dân da màu nghèo khổ.
Vì phần lớn khối dân này có lợi tức thấp và thiếu ổn định nên các ngân hàng buộc phải thay đổi thể lệ cấp tín dụng nằm nới lỏng điều kiện vay mượn, đặc biệt là phổ biến kiểu vay mượn với lãi suất có thể điều chỉnh. Trong thời gian một hay hai năm đầu, nhà tài trợ tính lãi suất rất thấp, rồi các năm sau tăng lên dần, dựa trên suy tính là lợi tức của người vay tiền sẽ tăng liên tục trong những năm sau. Tình trạng nợ "hạ đẳng" hay "thứ cấp" (sub-prime loans) được khai sinh từ thời đó.
Qua đến thời TT Bill Clinton, tín dụng gia cư dài hạn được đẩy mạnh qua nhiều thay đổi về luật lệ ngân hàng, như cho phép các ngân hàng thương mại (commercial banks) được sát nhập với các ngân hàng đầu tư (investment banks) và cơ sở tài trợ địa ốc (mortgage banks). Đồng thời, vai trò của hai ngân hàng tái đầu tư bán công Fanny Mae và Freddie Mac cũng được gia tăng mạnh mẽ. (Hai ngân hàng này mua lại một số lớn các nợ gia cư dài hạn của các ngân hàng tư, giúp cho các ngân hàng này có thêm tiền mặt để gia tăng mức tín dụng cho khách hàng.) Các ngân hàng tư cũng bắt đầu sáng chế ra hàng loạt công cụ tài chánh mới, điển hình là việc mua bán các kén nợ, hay bó nợ, cho các nhà đầu tư giàu có cũng như cho các quỹ đầu tư tư nhân.
Các yếu tố trên kết hợp lại đã đẻ ra tình trạng phát triển thị trường gia cư mạnh mẽ chưa từng thấy, tạo nên một ảo tưởng phồn thịnh hiếm thấy. Tình trạng phồn thịnh giả tạo này cũng còn được củng cố bằng việc thị trường chứng khoán leo thang tột độ nhờ sự phát triển của kỹ nghệ tin học - hay đúng hơn, nhờ vào những suy tính có tính cách đầu cơ vào ngành này. Cho đến nay, nhiều người vẫn còn tin tưởng là đã có phồn vinh thật sự và vẫn nhớ đến “công lao” của TT Clinton.
Đến thời TT George Bush, dù ông đã nhiều lần lên tiếng tỏ ý lo ngại một tình trạng phát triển gia cư quá trớn khó kiểm soát được, trên thực tế, ông Bush cũng chẳng lấy gì làm tích cực rong việc kềm chế mức tăng trưởng này. Một phần vì chính ông cũng chủ trương một xã hội sở hữu (ownership society) trong đó người dân được khuyến khích làm chủ ngôi nhà hay các tài sản khác, càng nhiều càng tốt. Một phần nữa, về phương diện chính trị thì cải đổi luật lệ để ngăn cản dân chúng mua nhà - nhất là khối dân nghèo thuộc thành phần “hạ đẳng tín dụng” - hiển nhiên là một hành động tự sát chính trị mà không ai dám làm.
Đúng theo luật vật lý, cái gì bay lên được thì rồi cũng sẽ rớt xuống. Càng bay cao càng rớt mạnh.
Ông Bush có cái số mà ta gọi là “số ăn mày” nên lãnh đủ hậu quả khi bong bóng thị trường chứng khoán bị xẹp lúc ông mới nhậm chức vào năm 2001, tới cuối trào, năm 2008, thì bong bóng gia cư bị bể!
Trong có mấy tháng cuối năm 2008, thị trường gia cư bị khủng hoảng nặng với hàng triệu người rơi vào tình trạng không trả nổi tiền nhà. Họ bán đổ bán tháo, chấp nhận cho ngân hàng xiết nhà, thậm chí khai phá sản, mất hết tiền vốn trong nhà.
Nhưng hầu hết nạn nhân này thuộc loại “hạ đẳng” là thành phần có lợi tức thấp. Và hầu hết các ngôi nhà bị bán để bán tháo hay bị sai áp đều thuộc loại nhà có giá tương đối thấp. Vụ khủng hoảng gia cư ấy mở màn cho cuộc khủng hoảng kinh tế lan rộng.
Ai cũng biết thị trường nhà cửa có ảnh hưởng lớn trong kinh tế Mỹ vì tác động trực tiếp đến các kỹ nghệ thép, sắt, xi măng, gạch ngói, gỗ, điện nước, cầu cống, hàng gia dụng… và ngành xây cất. Hoạt động xây cất bị đình trệ vì hàng trăm ngàn nhà mới cũ bị ế, không bán được hoặc bán với giá rẻ mạt không đủ trả nợ ngân hàng. Hàng triệu người lệ thuộc vào kỹ nghệ xây cất bị thất nghiệp. Khi hàng triệu người này thất nghiệp và cạn tiền mua xắm thì cả nền kinh tế bị nghẽn theo. Toàn bộ kinh tế Mỹ đi vào khủng hoảng. Các công ty thuộc đủ mọi ngành nghề gặp khó khăn và bắt đầu sa thải nhân viên. Trong sáu tháng đầu năm nay, trung bình mỗi tháng có trên sáu trăm ngàn người bị mất việc.
Riêng tại tiểu bang California, tỷ lệ thất nghiệp tăng gấp đôi, từ hơn 6% đầu năm ngoái lên đến gần 12% đầu năm nay.
Và chúng ta bước qua giai đoạn mới của cuộc khủng hoảng gia cư.
***
Bây giờ thì cuộc khủng hoảng lan qua giới trung lưu, không còn giới hạn trong giới khách nợ hạ đẳng lợi tức thấp nữa. Những người trước đây có đầy đủ công ăn việc làm, có đầy đủ khả năng vay mượn, bây giờ mất việc, không gánh được nợ nhà nữa, bắt buộc phải bán nhà với giá rẻ mạt hay chấp nhận cho ngân hàng xiết nhà. Trong hai tháng đầu năm nay, hơn ba trăm ngàn căn nhà không thuộc dạng hạ đẳng đã bị sai áp.
Trong những tháng này, các tiểu bang Florida, Nevada bị tác hại mạnh mẽ nhất. Nhưng người ta ước đoán tiểu bang California sẽ vọt lên hàng đầu trong những ngày tháng tới vì những khó khăn tài chánh khổng lồ của Califorinia hiện nay, khi hàng trăm ngàn công chức đang bị sa thải hay giảm lương.
Cho đến nay, chưa ai dám khẳng định khi nào thì chúng ta mới thấy lại ánh sáng cuối đường hầm.
Trong tình trạng ấy, có nhiều người đã đặt câu hỏi thế thì Nhà Nước Mỹ đã và đang làm gì"
***
Hàng loạt biện pháp đã được tung ra để đối phó với cuộc khủng hoảng gia cư nói riêng và khủng hoảng kinh tế nói chung. Ngay từ khi chưa nhậm chức, với sự hợp tác của chính quyền Bush, ê-kíp Obama đã phát động hai chương trình quy mô, một là chương trình 787 tỷ kích động kinh tế, và hai là chương trình 75 tỷ cứu giúp gia cư.
Chương trình kích động kinh tế, đúng như ta đã có dịp phân tích, cho đến nay vẫn chưa có tác dụng cụ thể. Số người thất nghiệp vẫn xấp xỉ ở mức năm đến sáu trăm ngàn người mỗi tháng. TT Obama trước đây hứa hẹn nạn thất nghiệp trên toàn quốc sẽ được ngăn chận ở mức 8% nếu kế hoạch kích động kinh tế của ông được chấp nhận. Kế hoạch đó được cả thượng viện lẫn hạ viện thông qua bởi tất cả các vị dân cử của đảng Dân Chủ. Nhưng rồi thất nghiệp chưa ngừng, vẫn tiếp tục leo thang, cho đến bây gìờ đã lên đến gần 10%, hơn xa mức 8% của TT Obama hứa hẹn.
Dĩ nhiên là nhóm Obama đã đổ thừa lên đầu ông Bush, cho rằng họ đã “không ngờ” gia tài của Bush để lại đã quá bết bát như vậy. Quý độc giả nào theo dõi cột báo này chắc sẽ nhớ lại kẻ viết này đã tiên đoán như trên từ hồi tháng Hai rồi (xin xem lại bài "Kế hoach Kích động Kinh tế, Việt Bao ra ngày ba tháng hai). Không phải là nhờ tài tiên tri như Trạng Trình mà chỉ vì bài toán kinh tế giản dị như hai cộng hai là bốn thôi. Một kế hoạch gọi là “kích động kinh tế” mà thực tế chỉ là một kế hoạch dài hạn thay đổi cấu trúc xã hội, tái phân phối lợi tức, thì hiển nhiên làm sao có tác dụng tức khắc về kinh tế được"
Còn kế hoạch cứu nguy các khách nợ mua nhà thì tuy có thể có tác dụng tức khắc, nhưng trên thực tế đã… chẳng có tác dụng gì hết.
***
TT Obama hứa hẹn kế hoạch này sẽ giải quyết vấn đề nợ nhà cửa cho từ hai đến bốn triệu gia chủ, hay tối thiểu cũng giúp đỡ cho khoảng một triệu rưởi gia chủ.
Trên thực tế, theo phát ngôn viên của Bộ Tài Chánh, thì trong ba tháng đầu của chương trình cải đổi nợ mua nhà (mortgage loan modification), đã có chưa tới 50,000 gia chủ được thông qua chương trình này. Tính đến cuối tháng Sáu thì con số gia chủ được sửa đổi nợ mua nhà đã lên đến 160.000, khoảng một phần mười con số ước lượng tối thiểu của TT Obama. Hơn một triệu rưởi nhà đang bị đe dọa xiết bởi ngân hàng.
Kế hoạch của TT Obama có một phần tiền dùng để khuyến khích các ngân hàng dễ dãi hơn trong các luật lệ và điều kiện sửa đổi số nợ mua nhà. Nhưng con số này, một ngàn đô một năm trong ba năm, chỉ là “muỗi đốt gỗ”, có tính cách “màu mè chính trị”, nên chẳng khuyến khích được ngân hàng nào hết. Các ngân hàng đang lỗ cả trăm ngàn trên mỗi căn nhà mà họ tài trợ, bây giờ có được bù đắp hai ba ngàn thì quả là chuyện khôi hài.
Theo một nghiên cứu của Bộ Tài Chánh, cuộc khủng hoảng gia cư sẽ kéo dài qua năm 2010, và các ngân hàng được ước tính sẽ mất thêm khoảng 600 tỷ nữa, nâng mức lỗ lã lên đến tổng cộng hơn 1.000 tỷ, tính đến cuối năm tới.
Nhìn vào những con số ấy thì ta có thể thấy ngay kế hoạch cho ngân hàng vài ba ngàn để khuyến khích họ giải quyết êm thấm các khoản nợ thất thu không có tính cách nghiêm chỉnh - và chẳng giải quyết được gì.
Đối với TT Obama, dường như vụ khủng hoảng nhà cửa này có tính cách nhất thời không quan trọng lắm. Ưu tiên của ông nằm trong việc cải tổ y tế với những tác dụng “đổi đời” lâu dài, thay đổi tận gốc chế độ bảo hiểm y tế Mỹ. Nhưng đây không phải là vấn đề nhỏ hay dễ dàng gì. Kế hoạch này tốn hơn một ngàn tỷ trong khi cho đến giờ vẫn chưa ai rõ sẽ lấy tiền ở đâu ra để chu cấp. Do đó quốc hội đã không thông qua được một kế hoạch cụ thể như mong ước của TT Obama.
Nói tóm lại, cuộc khủng hoảng gia cư vẫn chưa có tiến triển đáng kể, và hy vọng phục hồi sẽ phải đợi qua năm 2011 là sớm nhất (26-7-09).
Gửi ý kiến của bạn
