Imre Kertész, Nobel văn chương 2002.
Nobel văn chương ba năm mới đây, có vấn đề.
QT
-Tại sao bà lại chẳng hề tin ông ta sẽ được Nobel. Bộ ông ta chẳng được ai biết tới, cả về người, lẫn của (tác phẩm)"
Không phải như vậy. Ông ta được nhiều người biết tới, thí dụ như ở Đức. Nhưng nổi tiếng trên toàn thế giới, đâu cũng nghe tên, đọc tác phẩm, cái đó lạ đấy.
-Nghe nói, bà và ông xã cùng dịch, nhưng chỉ bán lèo tèo chừng 5 ngàn cuốn. Ngay ở nơi quê hương bản quán, ông ta cũng không được nổi tiếng" Nhưng mà này, tại sao lại chọn ông ta để mà dịch" Liệu mấy ông Hàn cũng có mắt xanh như bà, khi trao giải Nobel"
Đúng là ông ta không nổi đình nổi đám, ở quê hương, theo cái kiểu nhà văn ở trên đỉnh. Còn cái chuyện mắt xanh hay không mắt xanh của mấy ông Hàn, làm sao tôi biết được. Lý do tôi dịch ông ta, đúng ra là cơ duyên, nói tình cờ thì cũng được. Số là, vào thời điểm đó, tôi có một "cảm giác mạnh", rằng phải kiếm ra một cách giải thích khác đi, về Lò Thiêu, cho cả tôi và những sinh viên của tôi, theo nghĩa, trói voi bỏ rọ, gói trọn cái bi kịch mà Lò Thiêu đại diện. Tôi nghĩ ông ta là một người như vậy, một người không lôi cổ đám sinh viên, những người trẻ tuổi, dộng đầu họ vào tường, bắt họ nhìn vào đó, Lò Thiêu, với những con mắt khiếp đảm... nhưng là một người với một giọng nói hợp với giới trẻ, khi trình bầy thảm kịch đó. Nhưng cái mà tôi gọi là thiên tài thứ thiệt, rất ư là thiên tài, ở nới ông, theo tôi, ở trong Không Số Kiếp, đó là sư phát minh của ông ra một nhân vật kể chuyện ngôi thứ nhất. [Nhiều người cho rằng, và thực sự đúng như thế, cái tôi là cái đáng ghét. Nhưng với một nhà văn thiên tài, đây là cách nhanh nhất, để kể một câu chuyện.] Kertész kể câu chuyện Auschwitz, bằng cái giọng "tôi ơi là tôi, không cường điệu, không bi thảm hoá, không đủ mọi chuyện", nghĩa là ông ta kể từ một cái nhìn của một người kể chuyện thứ nhất, và người kể thứ nhất (the first person narrator) này là một đứa trẻ 14 tuổi, trẻ nguyên xi, nghĩa là chưa từng có một chút hiểu biết chuyện gì đang xẩy ra. Đây là cái nhìn của một cậu bé thơ ngây. Và sức mạnh của câu chuyện, chính là ở chỗ, chúng ta, những độc giả phải hiểu, cho cả chúng ta, và cho cả cậu bé. Rằng cái bi kịch của câu chuyện kể ở đây là, độc giả bắt buộc phải hiểu rằng, những điều ghê gớm tởm lợm đang xẩy ra, nhưng người kể - cậu bé ngây thơ - lại được miễn nhiễm! Một cách nào đó, một câu chuyện như vậy treo lửng sự phán đoán, và làm cho kinh nghiệm dễ thấm hơn, mà lại không bị đập đầu vào tường.
(còn tiếp).
Quách Tường giới thiệu
Nobel văn chương ba năm mới đây, có vấn đề.
QT
Hàn Lâm Viện Thụy Điển sẽ vinh danh Kertész - kẻ xa lạ, outsider, chữ của tờ Đọc, Lire, của Pháp, khi loan tin ông được Nobel - trong dịp trao giải thưởng vào ngày 10 tháng Chạp sắp tới đây, cũng đã nhấn mạnh tới khía cạnh, mà theo họ, phân biệt những gì ông viết với những người sống sót Lò Thiêu. "Với ông ta, Auschwitz không phải là một trường hợp khác thường quái dị, một vật lạ (alien body) ở ngoài dòng lịch sử bình thường của Âu Châu... Nó là sự thực tối hậu về sự thoái hoá của con người trong cuộc sống hiện đại."
Lạ nữa, là, mặc dù sống sót cả hai trại tù và cũng là lò thiêu, Auschwitz và Buchenwald, không phải vì lý do đó mà ông viết, theo kiểu suy nghĩ: tôi là nhà văn, vì tôi sống sót lò thiêu, hay là chứng nhân từ đáy địa ngục.
Đúng hơn là như thế này: Sau năm 1950, khi Hungary bị khuất phục trước bạo lực Xô Viết, ông cảm thấy như là mình "được" chuyển, từ trại tập trung này qua một trại tập trung khác. Cho tới một ngày, ông cảm thấy, "nó đây rồi, phải như thế thôi": cái mặc khải nhà văn của ông chính là cái mặc khải tìm một góc riêng cho cái gọi là tự do mình là mình. Ông kể lại kinh nghiệm đó như sau:
"Đó là năm 1955, và tôi đang ở một hành lang, tôi nghe thấy tiếng bước chân ở phía sau tôi", ông hồi tưởng và kể lại bằng tiếng Hungary; bà vợ ông, Magda - gốc Hungary, lớn lên tại Mỹ - dịch ra tiếng Anh. Tiếng chân người cứ thế lớn dần, và tôi hình dung ra, cả một đoàn người lũ lượt, trùng trùng lớp lớp ở phía sau tôi, cứ thế mà bước tới. Cái nhóm người, lũ người, đoàn người đó, trong trí tưởng tượng của tôi, trong viễn ảnh mà tôi nhìn ra thế giới, đại khái là cái thế giới vây quanh tôi, "của tôi" đó, nó "đại diện" cho cái gọi là sự lãng quên, vẻ đồng phục, nỗi cúi đầu nhẫn nhục chịu đựng cái số kiếp của mình. Là một thành viên, thuộc vào cái lũ người lũ lượt cùng bước đi như thế đó, có nghĩa là mất tiêu luôn căn cước. Tôi phải bước ra khỏi hàng. Đó là lý do tôi quyết định, mình sẽ là một nhà văn".
Một cách nào đó, Nobel văn chương ba năm mới đây, có vấn đề. Những người được giải, và công chúng đều sững người, khi biết tin. Naipaul, năm ngoái cho biết, ông đã tưởng ông ra rìa. Năm trước nữa, Cao Hành Kiện coi đây là một phép lạ. Và khi vinh danh ông, Viện Hàn Lâm cho rằng, đây là kinh nghiệm của một cá nhân, mong sống sót lịch sử của đám đông. Còn Kertsész: một kẻ đứng bên lề, một kẻ lạ. Trở thành nhà văn chỉ vì muốn ra khỏi hàng người. Ngay cả dịch giả qua tiếng Anh hai tác phẩm của ông, trong có cuốn Không Số Kiếp, cũng không nghĩ tới chuyện ông được Nobel. Katharina Wilson, dạy môn Văn Chương So Sánh (Comparative Literature, Đại học Georgia), trong một cuộc phỏng vấn, ngay sau khi biết ông được Nobel, cho biết, bà thực sự không tin, không thể tưởng tượng được lại có chuyện đó. "Tôi luôn luôn nghĩ, đây là một nhà văn hảo hạng (first rate), một thiên tài theo cái kiểu của ông ta, nhưng tôi chẳng hề tin, ngay cả chuyện ông được đề cử (nominated), đừng nói đến chuyện được giải Nobel.
-Tại sao bà lại chẳng hề tin ông ta sẽ được Nobel. Bộ ông ta chẳng được ai biết tới, cả về người, lẫn của (tác phẩm)"
Không phải như vậy. Ông ta được nhiều người biết tới, thí dụ như ở Đức. Nhưng nổi tiếng trên toàn thế giới, đâu cũng nghe tên, đọc tác phẩm, cái đó lạ đấy.
-Nghe nói, bà và ông xã cùng dịch, nhưng chỉ bán lèo tèo chừng 5 ngàn cuốn. Ngay ở nơi quê hương bản quán, ông ta cũng không được nổi tiếng" Nhưng mà này, tại sao lại chọn ông ta để mà dịch" Liệu mấy ông Hàn cũng có mắt xanh như bà, khi trao giải Nobel"
Đúng là ông ta không nổi đình nổi đám, ở quê hương, theo cái kiểu nhà văn ở trên đỉnh. Còn cái chuyện mắt xanh hay không mắt xanh của mấy ông Hàn, làm sao tôi biết được. Lý do tôi dịch ông ta, đúng ra là cơ duyên, nói tình cờ thì cũng được. Số là, vào thời điểm đó, tôi có một "cảm giác mạnh", rằng phải kiếm ra một cách giải thích khác đi, về Lò Thiêu, cho cả tôi và những sinh viên của tôi, theo nghĩa, trói voi bỏ rọ, gói trọn cái bi kịch mà Lò Thiêu đại diện. Tôi nghĩ ông ta là một người như vậy, một người không lôi cổ đám sinh viên, những người trẻ tuổi, dộng đầu họ vào tường, bắt họ nhìn vào đó, Lò Thiêu, với những con mắt khiếp đảm... nhưng là một người với một giọng nói hợp với giới trẻ, khi trình bầy thảm kịch đó. Nhưng cái mà tôi gọi là thiên tài thứ thiệt, rất ư là thiên tài, ở nới ông, theo tôi, ở trong Không Số Kiếp, đó là sư phát minh của ông ra một nhân vật kể chuyện ngôi thứ nhất. [Nhiều người cho rằng, và thực sự đúng như thế, cái tôi là cái đáng ghét. Nhưng với một nhà văn thiên tài, đây là cách nhanh nhất, để kể một câu chuyện.] Kertész kể câu chuyện Auschwitz, bằng cái giọng "tôi ơi là tôi, không cường điệu, không bi thảm hoá, không đủ mọi chuyện", nghĩa là ông ta kể từ một cái nhìn của một người kể chuyện thứ nhất, và người kể thứ nhất (the first person narrator) này là một đứa trẻ 14 tuổi, trẻ nguyên xi, nghĩa là chưa từng có một chút hiểu biết chuyện gì đang xẩy ra. Đây là cái nhìn của một cậu bé thơ ngây. Và sức mạnh của câu chuyện, chính là ở chỗ, chúng ta, những độc giả phải hiểu, cho cả chúng ta, và cho cả cậu bé. Rằng cái bi kịch của câu chuyện kể ở đây là, độc giả bắt buộc phải hiểu rằng, những điều ghê gớm tởm lợm đang xẩy ra, nhưng người kể - cậu bé ngây thơ - lại được miễn nhiễm! Một cách nào đó, một câu chuyện như vậy treo lửng sự phán đoán, và làm cho kinh nghiệm dễ thấm hơn, mà lại không bị đập đầu vào tường.
(còn tiếp).
Quách Tường giới thiệu
Gửi ý kiến của bạn
