Một số người bị muỗi bu nhiều hơn những người khác, và có khi còn bị gọi đùa là ‘nam châm’ hút muỗi. Điều này không chỉ phiền phức mà còn rủi ro, bởi vì muỗi có thể mang những căn bệnh nguy hiểm. Ảnh: James Gathany, CDC.
Một số người hay bị muỗi bu nhiều hơn những người khác. Điều này không chỉ phiền phức mà còn có nhiều rủi ro, bởi vì muỗi có thể mang những căn bệnh nguy hiểm như Zika, sốt xuất huyết, sốt rét và bệnh West Nile và là nguyên nhân gây ra hơn một triệu ca tử vong mỗi năm.
Trước đây, muỗi thường sinh sống nhiều ở vùng khí hậu nhiệt đới, nhưng hiện nay chúng đang mở rộng phạm vi hoạt động khi hành tinh ấm lên, bao gồm cả các vùng của Hoa Kỳ như Connecticut, California và Arizona.
Nghiên cứu những người thường bị muỗi bu, các khoa học gia có thể xác định chính xác điều gì đã thu hút những sinh vật khát máu này.
Muỗi sử dụng nhiều tín hiệu khác nhau để xác định ‘con mồi.’ Mùi hương giúp phân biệt con người với các loài động vật khác, và một số loài muỗi đã tiến hóa để tìm kiếm những mùi đặc trưng. Cách xa tới 200 feet, muỗi đã có thể lần theo các luồng carbon dioxide mà chúng ta thở ra. Khi đến gần hơn vài bước chân, chúng ngửi thấy mùi phát ra từ bàn chân, nách và da của chúng ta. Cách khoảng 50 feet, muỗi bắt đầu nhìn thấy chúng ta dưới dạng những vùng bóng tối lờ mờ. Cuối cùng, các vùng nhiệt sẽ dẫn lối chúng đến những vị trí dễ chọn nhất để hạ cánh, còn các cơ quan thụ cảm vị giác (taste receptors) trên chân sẽ giúp chúng quyết định nơi ‘hạ kim.’
Muỗi thích mùi gì?
Diego Giraldo, một nhà thần kinh học tại Johns Hopkins và là đồng tác giả của nghiên cứu mới, cho biết: “Muỗi có khả năng phát hiện ra chúng ta dễ dàng tới mức đáng sợ.” Theo nghiên cứu mới, muỗi có thể phân biệt từng người giữa một đám đông rộng lớn trong không gian rộng cỡ một sân trượt băng. Các nghiên cứu trước đây sử dụng các không gian nhỏ hơn nhiều.
Không gian được sử dụng trong thí nghiệm của Giraldo được kết nối với tám lều thông qua các ống dẫn khí, giúp hút mùi từ những người ở trong lều thổi lên trên những đĩa nóng, màu đen. Máy chụp ảnh hồng ngoại ghi lại chuyển động của muỗi đậu trên từng cái đĩa. Thí nghiệm cho thấy những con muỗi sẽ đậu trên đĩa của những người thường bị muỗi bu nhiều hơn gấp 4 lần so với những người ít bị muỗi bu. Giraldo nói: “Điều này chỉ ra rằng ngay cả trong những tình huống có nhiều mùi phức tạp, muỗi có vẻ vẫn thích một số mùi hơn những mùi khác.”
Tiếp theo, các nhà nghiên cứu xác định những hóa chất có trong các mùi. Stephanie Rankin-Turner, nhà hóa học tại Johns Hopkins, người cũng tham gia nghiên cứu cho biết: “Mùi hương của con người vô cùng phức tạp, có rất nhiều hợp chất hóa học tới nay chúng ta chưa thể phân loại được.” Để giải quyết vấn đề, các nhà nghiên cứu tập trung vào các hóa chất được cho là tạo nên mùi hương cơ thể chúng ta.
Phân tích đã phát hiện ra 15 hợp chất có trong mùi của tất cả các đối tượng. Nhưng nồng độ của các chất khác nhau này mới là điều quyết định khả năng ai bị muỗi bụ nhiều hơn. Rankin-Turner nói: “Nếu có một hợp chất thu hút muỗi rất nhiều, thì người nào tiết ra nhiều hợp chất đó sẽ là đối tượng yêu thích của chúng.”
Muỗi đặc biệt bị thu hút bởi axit cacboxylic, một loại axit béo được tìm thấy trong mồ hôi người. Mùi của nó na ná như bơ hoặc pho mát bị thiu. Các axit này nằm trong bã nhờn, lớp dầu bảo vệ da của chúng ta, nhưng chúng cũng được tạo ra khi các vi khuẩn có lợi sống trên bề mặt da tiêu hóa các chất mà chúng ta bài tiết.
Các loài côn trùng cũng bị thu hút bởi acetoin, một chất được sản xuất bởi các vi khuẩn trên da. Rankin-Turner nói: “Vì vậy, có vẻ như hệ vi sinh vật trên da đóng một vai trò lớn trong mùi hương cơ thể của chúng ta.”
Và dù các yếu tố như mang thai, bệnh tật hoặc những thứ chúng ta ăn uống có thể ảnh hưởng đến mùi hương cơ thể, thì cũng có một số đặc điểm rất cố định theo năm tháng. Vì vậy nên mới có một số người có khuynh hướng bị muỗi bu nhiều hơn những người khác.
Đánh lừa muỗi
Hầu hết mọi người đều sử dụng các sản phẩm chăm sóc cá nhân hàng ngày, từ dầu gội đầu cho đến chất khử mùi, hoặc xà bông. Nếu mùi cơ thể có thể thu hút muỗi, thì việc giặt giũ hoặc phủ thêm lớp mùi khác có thể khiến chúng bối rối. Nhưng thực tế không đơn giản như vậy, các khoa học gia đã khám phá ra cách những loại xà bông tác động đến khả năng theo dõi ‘con mồi’ của muỗi.
Họ đã so sánh số lần muỗi đậu trên ống tay áo chưa giặt với ống tay áo đã giặt sạch sẽ của cùng một người. Thí nghiệm được lặp lại trên bốn người khác nhau và bốn loại xà bông khác nhau.
Đáng ngạc nhiên là, trong một số trường hợp, giặt giũ chỉ càng thu hút muỗi đậu vào – cho thấy xà bông đã khuếch đại sức hấp dẫn của ‘con mồi’ đối với muỗi. Nhưng không phải lúc nào cũng vậy, cũng còn tùy thuộc vào loại xà bông. Và vấn đề không nằm ở thành phần hóa học của xà bông, mà nằm ở cách những thành phần đó phản ứng với hóa chất cơ thể cá nhân của từng người. Do đó, cùng một hóa chất có thể hấp dẫn hoặc xua đuổi muỗi, tùy thuộc vào nồng độ của nó và cách nó kết hợp với các hóa chất tự nhiên khác trên da người. Có thể có một số hóa chất trong mắt muỗi là “thực vật,” còn một số khác sẽ được định nghĩa là “con người.”
Vì con người rất quan trọng đối với vòng đời của một số loài muỗi (con cái cần hút máu trước khi chúng có thể đẻ trứng), loài côn trùng quỷ quyệt này đã tiến hóa mạnh mẽ cơ chế phát hiện ra hiện diện của con người.
Trong giai đoạn tiếp theo của nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đã phân tích các ống tay áo từ thí nghiệm ban đầu để chọn ra các tổ hợp hóa chất liên quan đến việc thu hút và xua đuổi muỗi. Họ đã thiết kế một ‘hỗn hợp thu hút’ và một ‘hỗn hợp xua đuổi’ và thử nghiệm chúng với đối tượng khác, chưa tham gia các thí nghiệm trước đó. Muỗi được cho lựa chọn giữa ống tay áo có tẩm ‘hỗn hợp thu hút’ và cái có tẩm mineral oil. Kết quả là muỗi hoàn toàn ưa thích ‘hỗn hợp thu hút.’ Tương tự như vậy, muỗi sẽ đậu trên ống tay áo tẩm mineral oil nếu đặt nó bên cạnh ống tay áo tẩm ‘hỗn hợp xua đuổi.’
Những cách đuổi muỗi tốt nhất
Nghiên cứu để tạo ra các loại thuốc đuổi muỗi an toàn vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng vẫn có một số ý tưởng để tham khảo. Quý vị có thể thử các sản phẩm có mùi hương dừa, mùi này kết hợp với xà bông có khả năng xua đuổi muỗi ổn định hơn. Và vì nó có thể phụ thuộc vào mùi cơ thể cá nhân, hãy thử nghiệm với các loại xà bông khác nhau để xem loại nào hoạt động tốt nhất. Ngoài ra, hãy mặc áo dài tay và quần áo sáng màu, vì muỗi có khuynh hướng bị thu hút bởi màu tối.
Tuy nhiên, biện pháp chống muỗi tốt nhất hiện nay vẫn là các loại thuốc đuổi muỗi truyền thống như “DEET”, rất nên được sử dụng nếu quý vị có dự định đi đến những vùng lưu hành các bệnh do muỗi truyền. Các chất đuổi muỗi tự nhiên như dầu bạch đàn chanh cũng có tác dụng, nhưng kém hiệu quả hơn và phải bôi lại thường xuyên hơn.
Trong tương lai, các nhà nghiên cứu hướng tới tìm hiểu hệ vi sinh vật trên da người và phát triển một giải pháp sinh học điều khiển hệ vi sinh vật đó, để giúp bảo vệ chúng ta khỏi bị muỗi chích. Và vấn đề quan trọng là chúng ta cần phải nghiên cứu nhanh hơn tốc độ tiến hóa của muỗi. Một số loài muỗi đã bắt đầu đi kiếm ăn sớm hơn để né thời gian chúng ta giăng màn đi ngủ.
Cung Đô biên dịch
Nguồn: “You really are a mosquito magnet. Here’s what you can do about it.” của Connie Chang, được đăng trên trang NationalGeographic.
Gửi ý kiến của bạn
