Minh họa Đinh Cường
Nhà phê bình văn học Trung Quốc đời nhà Thanh, Viên Mai, có nói, “Làm người không nên có cái tôi, nhưng làm thơ thì không thể không có cái tôi”. Thi hào Tagore cho rằng, “Cũng như nụ cười và nước mắt, thực chất của thơ là phản ảnh một cái gì đó hoàn thiện từ bên trong”. Cả hai nhận định này đều đề cao cái Tôi-làm-Thơ, và cách biểu hiện những thuộc tính về Tôi ấy như thế nào trên ngôn từ thơ. Có hai yếu tố không ai phủ nhận được là cảm xúc và sáng tạo, chính hai yếu tố này định hình phong cách của nhà thơ. Cảm xúc thực được chuyển tải qua thi ngữ, thi ảnh mới mẻ, cá biệt, thì thơ càng có sắc thái nổi bật để lại dấu ấn riêng trong lòng người đọc, dường như không quá để nói rằng điều này định đoạt sinh mệnh một bài thơ. Thơ chỉ thực sự sống khi nó phản ảnh được bản ngã độc đáo của nhà thơ.
Mời bạn đọc thơ của các nhà thơ: Federico Garcia Lorca, Thanh Tâm Tuyền, Emily Dickinson, Elinor Wylie, Duy Thanh, Tuệ Mai, Trương Đình Phượng, Tần Vy, Vi Thùy Linh, Nhã Thuyên, Lưu Mêlan, Wislawa Szymborska, để thấy nơi thế giới nội tại của họ sừng sững một cái Tôi Tự Do, Cô Độc, Quyết Liệt, và điều khiến người ta chấp nhận cái Tôi Ngạo Nghễ ấy, là họ luôn có cái nhìn tự hỏi và tra vấn về mình, đó là hành trình tiến đến sự hoàn thiện, đấy là cái “bên trong” mà Tagore nhắn nhủ, từ đó cái Tôi trở nên vừa độc lập vừa chan hòa trong những mối tương quan ngoại tại. – NTKM.
***
FEDERICO GARCIA LORCA (1898-1936)
Tôi muốn trở thành thi sĩ,
từ đầu đến chân,
sống và chết với thơ.
Ngu Yên dịch (Trích trong Thơ Toàn Tập của Federico Garcia Lorca.)
*
THANH TÂM TUYỀN
“Ở đây tôi là vị hoàng đế đầy đủ quyền uy. Bởi vì người vào trong đất đai của tôi.
Người hoàn toàn tự do/ để cai trị tôi có những luật lệ tinh thần mà người phải thần phục nếu người muốn nhập lãnh thổ. Người hoàn toàn tự-do và có thể ném cuốn sách ra cửa sổ”…
(Lời mở đầu tập thơ Tôi Không Còn Cô Độc).
Phục sinh (trích đoạn)
Tôi buồn khóc như buồn nôn
ngoài phố
nắng thủy tinh
tôi gọi tên tôi cho đỡ nhớ
Thanh Tâm Tuyền
Buổi chiều sao vỡ vào chuông giáo đường
Tôi xin một chỗ quỳ thầm kín
Cho đứa nhỏ linh hồn
Sợ chó dữ
Con chó đói không màu
… Tôi hét tên tôi cho nguôi giận
Thanh Tâm Tuyền
Đêm ngã xuống khoảng thì thầm tội lỗi
em bé quàng khăn đỏ ơi
này một con chó sói
thứ chó sói lang thang
… Tôi thèm sống như thèm chết
giữa hơi thở giao thoa
ngực cháy lửa
tôi gọi khẽ
em
hãy mở cửa trái tim
tâm hồn anh vừa sống lại thành trẻ thơ
trong sạch như một lần sự thật
*
EMILY DICKINSON (1830-1886)
Tôi là kẻ vô danh tiểu tốt! Bạn là ai?
Tôi là kẻ vô danh tiểu tốt!
Bạn là ai?
Cũng là kẻ vô danh tiểu tốt?
Ồ, ta sẽ thành đôi bạn tri âm
nhưng nhớ đừng cho ai biết
vì người ta sẽ trục xuất chúng mình!
Chán biết bao
phải là ông nọ bà kia
được mọi người biết tiếng
Như con ễnh ương
suốt ngày
phải nói tên mình
cho một bãi lầy ái mộ.
(Đỗ Tư Nghĩa dịch)
*
ELINOR WYLIE (1885-1928)
Xin đừng ai vì chút hy vọng nhân từ
Xin đừng ai vì chút hy vọng nhân từ
lẫn lộn tâm hồn tôi
với hình ảnh của sơn dương và chim ó
Tôi chẳng phải thế đâu – từ bản chất.
Là con người, tôi ra đời cô độc
Là đàn bà, tôi bị đời bao vây
Tôi đã vắt ra từ đá khô
chút dưỡng chất
để nuôi mình.
Dưới những chiếc mặt nạ bạo tàn và khắc nghiệt
tháng năm trôi – thẳng tắp một hàng
Nhưng chẳng có điều chi đáng cho tôi sợ hãi
Và chẳng có điều chi
thoát khỏi nụ cười tôi.
(Đỗ Tư Nghĩa dịch)
*
DUY THANH (1931-2019)
Chân Dung (trích từ Sầu Tám Khúc)
hai cánh tay trần trụi giơ lên
cặp mắt mở tròn không chớp
có nghe những tiếng kêu rừng rú trên làn da
như thú dữ chạy dài ngàn khuya lửa cháy
hãy nhìn lên nhìn lên sẽ thấy
chiếc đầu kia gối trên những ngôi sao lạ bồng bềnh
hai cánh tay ruỗi dài thẳng mãi
và mồm kia cứ mãi nín câm.
*
TUỆ MAI (1928-1982)
Đêm Tôi
dòng thương nét nhớ miên man
tôi năm dấu chữ trên trang thư tình
tim dồn nhịp chấm âm thanh
lửa người hồn khói lênh đênh tưởng vời
dòng thương nét nhớ miên man
tôi năm dấu chữ trên trang thư tình
tim dồn nhịp chấm âm thanh
lửa người hồn khói lênh đênh tưởng vời
sầu mi giọt đọng thương hoài
tôi viên thuốc ngủ đưa người qua đêm
còn không môi nóng môi mềm
tôi ly nước cạn đứng yên góc bàn
nhạc mềm ru bước tình lang
tôi trăng giữa tháng cười vàng đêm xanh
chợ đời vui quá đi anh
tôi bìa tạp chí mang hình phấn son
bụi tung ngã rẽ đường còn
tôi giày da cũ đế mòn lạc đôi
đêm mờ làng cũ xa xôi
tôi con đom đóm vờn soi ao bèo
người tình duyên quấn quít theo
tôi cây thay lá trên đèo còn trông
bạn bè ngủ giấc buồn chung
tôi trao cánh vạc thinh không thốt lời...
*
WISLAWA SZYMBORSKA (1923-2023)
Bầu trời (trích đoạn)
Những mảnh trời đặc sệt, loãng tan và lởm chởm
những vùng trời rực nắng, nhẹ bay
những làn gió thổi ngang trời và bao đụn lúa.
Bầu trời ở khắp mọi nơi
ngay dưới làn da, cả trong bóng tối.
Tôi ăn bầu trời, tôi thải bầu trời.
Tôi là bẫy trong bẫy
một cư dân được phép ngụ cư
một cái ôm được ôm
câu hỏi trong trả lời câu hỏi.
Sự phân chia thành trái đất, bầu trời
đó chẳng phải là cách đúng
của tư duy về sự vẹn toàn
nó chỉ cho phép sống
với một địa chỉ chính xác hơn, dễ tìm hơn
nếu như tôi bị tìm.
Những dấu hiệu của riêng tôi
đó là sự đắm say và thất vọng.
(Tạ Minh Châu dịch)
*
TRƯƠNG ĐÌNH PHƯỢNG
Tranh chân dung
Bạn cố định nghĩa những nỗi buồn của bạn
Khi một sợi tóc lìa mái đầu
Hay một sáng thức dậy, soi gương, bạn thấy trán mình thêm nếp nhăn
Vào những chiều bạn ngồi trên ban công
Ngắm từng đám mây tử nạn phía chân trời
Hằng đêm bạn vẫn hay ngồi bên cửa sổ
Khung cửa sổ đã khá cũ, ám mùi của những tháng năm cay đắng
Và bạn lắng nghe hương của loài hoa dại ngoài mảnh vườn nhỏ
Tâm sự
Rồi bỗng một hôm loài hoa đó qua đời sau một trận bão lớn
Đêm đêm chỉ còn bạn với bóng tối, và tiếng côn trùng buốt nhói.
Bạn đã cố trải lòng mình với những con chữ
Và bạn nghĩ
Dòng sông tâm tư của bạn sẽ có người đến tát cạn muộn phiền
Nhưng
Bạn chợt nhận ra
Khi bạn mở cánh cửa tâm hồn
Có nghĩa là
Sẽ có rất nhiều nỗi niềm xâm lược trái tim bạn.
Bạn đã cố tô vẽ cảm xúc của bạn
Bằng cơ man sắc màu
Nhưng
Bạn biết
Mọi nỗi buồn hay hạnh phúc chỉ có một khuôn mặt.
*
TẦN VY
Trong đêm
Tôi nhắm mắt làm bóng tối
Buồn tỉnh khô trên mặt dửng dưng
Tình ái đảo điên vô tình từ biệt
Áng bụi mờ trăng hiển hiện mù khơi.
Cuối góc phố một vì sao băng
Ước vọng âm thầm và bất lực
Trong linh hồn trong cảm nghĩ đầy sự điên cuồng
Đêm trống rỗng như một lỡ làng không còn ai tiếp nối.
Ngoại trừ hy vọng như mật đắng
Mơ hồ níu kéo bước chân đi
Mỗi người là một giới hạn của mình
Tình mong manh loãng tan cùng gió.
Trong cõi trú của hồn từng tiếng kêu thất thanh
Nỗi rạo rực của từng dự định
Đổi thay tâm hồn tôi cùng tiếng nói tương lai
Tôi an ủi mình bắt đầu làm lại.
*
VI THÙY LINH
Sinh năm 1980
Hoa mẫu đơn e lệ nở
Khai mạc đêm từ Linh
Những đứa bé ùa về đòi chào đời
Bắt đầu vẽ chân dung Mẹ
Trong bóng tối mới tinh, vẫn bài ca hoang dã
Tôi ứa máu những câu thơ cầu siêu
Rách cằm ngã đêm đơn độc
Khe khẽ hoa Thuỳ Linh nở
Xuất thần một cuộc yêu chưa từng thấy
Cơn mơ hoang tàn cháy
Phía sau bạo liệt tham vọng
Chứa đầy yếu đuối và ước mơ bình yên, được yêu
Chờ mãi chưa linh ứng
Buông thõng chiêm bao thiếu nữ
Đỉnh yêu độc đạo
Thơ chất con đường lửa
Phóng sinh ký ức ngàn năm bất lực
Xoá bỏ ức chế yếm thế luân chuyển
Khai mạc đêm từ Linh
Những đứa bé ùa về đòi chào đời
Bắt đầu vẽ chân dung Mẹ
Trong bóng tối mới tinh, vẫn bài ca hoang dã
Tôi ứa máu những câu thơ cầu siêu
Rách cằm ngã đêm đơn độc
Khe khẽ hoa Thuỳ Linh nở
Xuất thần một cuộc yêu chưa từng thấy
Cơn mơ hoang tàn cháy
Phía sau bạo liệt tham vọng
Chứa đầy yếu đuối và ước mơ bình yên, được yêu
Chờ mãi chưa linh ứng
Buông thõng chiêm bao thiếu nữ
Đỉnh yêu độc đạo
Thơ chất con đường lửa
Phóng sinh ký ức ngàn năm bất lực
Xoá bỏ ức chế yếm thế luân chuyển
*
NHÃ THUYÊN
Dấu vết của khoảng trống
chuyến tàu qua thị trấn mỗi sáng và chiều kể tôi nghe câu chuyện về sự bất động của con đường. chẳng lẽ đây không là sự thật: tôi là đường ray, nằm đó và ảo tưởng mình chuyển động, những chuyến tàu chạy trên thân thể tôi úp sấp, gió phiêu giạt, hơi thở bập bềnh theo nhịp thở của đất. tôi đọc những ký hiệu tạo thành từ vệt tàu lăn qua để lại trên da thịt. bài thơ, dấu vết trầm tích trên đường ray, in dấu và xói mòn bởi ánh sáng, gió và những bất trắc, những dấu vết đắm đuối với chốn không người, những dấu vết trôi nổi, tự huỷ và vô hình trước khi người đọc đến.
bây giờ thị trấn đang chiều tà, mặt trời rút máu, chữ o tròn đỏ nhợt dần trong khoảng trống, cái miệng ngáp. tôi đã rung lên dữ dội đôi lần một ngày và giờ, tôi âm u đếm những dao động tắt dần trên da thịt để dụ dỗ giấc ngủ.
*
LƯU MÊLAN
Tôi
Tôi đã sợ tên tôi là một quả mìn
giết chết tôi
bất kể đêm ngày bất kể nơi đâu
những chiếc lá dương xỉ non cuốn cong lại
và một con sâu đang đục một thân cây thông lớn
những trảng đất bị rữa
những thân người chết cháy
Tôi đã sợ tên tôi là một biểu tượng của mù loà
trái tim như một liều thuốc độc
bơm ánh sáng vào nó
và những huyễn tưởng mà sự thật không đánh lừa nổi
chiếu vào tôi như một nhát súng
Ngày thì đang trôi qua
đôi cánh của quỷ vươn dần
và mùa mưa cũng sắp đến
Chỉ em đang dối lừa tôi.
Tôi đã tưởng tên tôi là một niềm kiêu hãnh của hạnh phúc
giờ thì nó biến mất tôi cháy một nửa còn lại với những cặn bã tàn
Tôi đi giữa những bờ vực và dưới kia
tên tôi là một hình nhân đang nhìn sâu vào bóng nó cô độc
nơi nó vừa tìm ra một mảng đen kỳ lạ
không tên và sự sống mà tôi vừa chiếu vào.
*
TAGORE
Thuyền giấy
Ngày lại ngày, tôi thả thuyền giấy của tôi từng chiếc xuống dòng khe chảy xiết
Tôi viết to và đậm tên tôi và tên làng tôi trên mạn thuyền
Tôi hy vọng có người ở nơi nào xa lạ bắt được thuyền và biết rõ tôi là ai…
… Đêm về tôi giúi mặt vào cánh tay và mơ thấy thuyền giấy của tôi trôi miên man dưới ánh sao khuya…
(Cao Huy Đỉnh dịch).
Gửi ý kiến của bạn
