Các vụ ám sát chính trị đã xảy ra từ rất lâu trong lịch sử nhân loại. (Nguồn: pixabay.com)
Từ khi Julius Caesar lìa đời với câu “Et tu, Brute?” (xin tạm dịch: “Cả ngươi nữa sao, Brutus?”), các vụ ám sát chính trị đã không phải là chuyện gì hiếm có.
Nhưng liệu với sự phát triển của xã hội thời hiện đại, số lượng các vụ ám sát chính trị có giảm bớt hay không? Liệu vụ ám sát bất thành cựu Tổng thống Donald Trump có phải là một sự kiện ngoại lệ trong các nền dân chủ hiện đại?
Câu trả lời ngắn gọn là không.
Tất nhiên, Hoa Kỳ có “bề dày lịch sử” không hay ho gì với các vụ ám sát và âm mưu ám sát, điển hình như Tổng thống Abraham Lincoln, Tổng thống John F. Kennedy và em trai Robert F. Kennedy, nhà hoạt động dân quyền Martin Luther King Jr., và gần đây hơn là Tổng thống Ronald Reagan. Nhưng thành thật mà nói, chuyện ám sát không phải chỉ riêng Hoa Kỳ mới có. Và có một sự thật là: hiếm khi các vụ ám sát mang lại kết quả đúng như sở nguyện của thủ phạm.
Thế nào thì được tính là một vụ ám sát?
Ám sát là hành vi giết một người nổi tiếng, có quyền lực, thường là các chính trị gia. Đây không phải là các cuộc tấn công ngẫu nhiên, mà là một phương thức phản đối cực đoan, dựa trên niềm tin rằng loại bỏ một người nào đó sẽ có thể thay đổi tình hình chính trị.
Tuy nhiên, không phải tất cả các vụ sát hại chính trị gia đều được coi là ám sát. Thí dụ, một số nước thường ra lệnh xử tử ai đó ngoài vòng pháp luật (chẳng hạn như nước Nga dưới thời Putin xảy ra kha khá các vụ “tai nạn” như bị trúng độc, bị bắn, tai nạn xe, tai nạn máy bay và cả bị rớt lầu) và đáng tiếc là tình hình này ngày càng phổ biến.
Thủ tướng Canada Justin Trudeau gần đây cáo buộc Ấn Độ đã ra lệnh ám sát một nhân vật ly khai Sikh tại Canada. Nhà báo Jamal Khashoggi bị sát hại trong ĐSQ Ả Rập Saudi tại Istanbul – tình báo Hoa Kỳ cho rằng việc này đã được Thái tử Ả Rập Saudi “gật đầu.”
Hoa Kỳ cũng đã nhiều lần cho tiến hành các vụ xử tử ngoài vòng pháp luật để tiêu diệt các mục tiêu quan trọng như Osama Bin Laden. Israel cũng thường xuyên tiến hành các vụ giết chóc đối với các mục tiêu ở nước ngoài.
Các vụ ám sát thường là những hành động bạo lực bất hợp pháp do những cá nhân không thuộc cơ quan, bộ phận chính thức của nhà nước thực hiện. Thường thì những người này không đồng tình với cách điều hành của các nhà lãnh đạo, và muốn ám sát họ như một cách để phản đối hoặc thay đổi tình hình chính trị.
Và các vụ ám sát cũng bác bỏ quan điểm cho rằng chỉ nhà nước mới có quyền hợp pháp sử dụng bạo lực. Khái niệm này được gọi là “sự độc quyền về bạo lực của nhà nước” (a state monopoly on violence).
Diễn tiến của các vụ ám sát chính trị theo thời gian
Trước thế kỷ 20, thời hoàng kim của các chế độ quân chủ hùng mạnh ở Âu Châu, các nhóm cách mạng thường thực hiện các vụ ám sát để chứng minh cho người dân thấy rằng, vua chúa và quan lại dù quyền lực đến đâu thì cũng chỉ là phàm nhân, vẫn có thể bị giết như thường.
Theo một sử gia, vào cuối thế kỷ 19, các nhóm cách mạng đã cố gắng ám sát “hầu như tất cả các nhà cầm quyền và nguyên thủ quốc gia lớn của Âu Châu.” Thí dụ, nhóm cách mạng Nga People's Will đã hành thích Sa hoàng Alexander II vào năm 1881; hay như các nhóm cách mạng ở Ý ám sát thành công Nữ hoàng Elisabeth của Đế quốc Áo-Hung vào năm 1898.
Những sát thủ, thích khách thời đó đều là những người nhiệt thành theo chủ nghĩa dân tộc. Có lẽ trường hợp nổi tiếng nhất là Gavrilo Princip, người Serbia, đã hành thích Thái tử Franz Ferdinand của Áo Quốc, châm ngòi cho Thế Chiến I.
Sau chiến tranh, các nhóm bán quân sự phát xít và tiền phát xít ở Ý và Đức tiếp tục sử dụng những vụ ám sát chính trị để khủng bố và gieo rắc sợ hãi khắp nơi. Năm 1919, hai nhà xã hội Rosa Luxemburg và Karl Liebknecht bị sát hại ở Berlin bởi các nhóm cực hữu. Trước khi nước Ý hoàn toàn rơi vào chế độ độc tài phát xít, nhà xã hội nổi tiếng Giacomo Matteotti đã bị tay chân của Benito Mussolini ám sát ở Rome.
Sang đến Thế Chiến II, các nhóm kháng chiến đã cố gắng ám sát nhiều tướng tá của Đức Quốc xã, điển hình là vụ giết Reinhard Heydrich (thủ lãnh lực lượng an ninh của Đức Quốc xã, tay sai thân cận của Hitler và là “kiến trúc sư” của thảm kịch Holocaust) diễn ra ở Prague vào tháng 5/1942; đến nay sự kiện này vẫn là một ngày lễ kỷ niệm ở Cộng hòa Séc.
Sau chiến tranh, các nhóm cực tả bắt đầu coi ám sát là một chiến thuật chính trị. Từ những năm 1970 đến 1990, Phía Hồng Quân (Red Army Faction, RAF) ở Đức đã ám sát nhiều nhân vật quan trọng. Tương tự, Chiến Đoàn Đỏ (Red Brigades) ở Ý cũng đã ám sát Thủ tướng Aldo Moro năm 1978. Ở Hoa Kỳ, Sara Jane Moore và Lynette “Squeaky” Fromme đều cố gắng ám sát Tổng thống Gerald Ford vào năm 1975 với hy vọng có thể châm ngòi cho một cuộc cách mạng.
Giết người vì yêu nước?
Các nhóm cách mạng thì sử dụng bạo lực để đạt mục tiêu chính trị, còn các nhóm theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan cũng không ngừng những toan tính ám sát. Một thí dụ nổi bật là sau khi Ấn Độ giành độc lập từ Anh, lãnh tụ Mahatma Gandhi bị ám sát bởi một phần tử cực đoan Hindutva vì cho rằng Gandhi đã thúc đẩy sự hòa hợp Hồi giáo-Hindu.
Ấn Độ còn có nhiều vụ ám sát khét tiếng khác như Thủ tướng Indira Gandhi bị giết bởi các vệ sĩ theo Sikh giáo vào năm 1984; rồi đến năm 1991, con trai bà là cựu thủ tướng Rajiv Gandhi cũng bị ám sát bởi một kẻ đánh bom tự sát thuộc tổ chức Tamil Tigers khi đang vận động tranh cử. Vụ ám sát này xảy ra sau khi mối quan hệ giữa chính phủ Ấn Độ và tổ chức này trở nên căng thẳng.
Cựu Thủ tướng Pakistan Benazir Bhutto may mắn sống sót sau một vụ ám sát vào năm 2007 (một vụ đánh bom làm chết 180 người), nhưng sau đó vẫn phải bỏ mạng trong một vụ ám sát khác. Nguyên nhân của vụ ám sát vẫn chưa rõ ràng. Có giả thuyết rằng các phần tử Hồi giáo cực đoan muốn tiêu diệt bà vì bà qua lại thân thiết với phương Tây; một giả thuyết khác thì cho rằng do Tổng thống Pervez Musharraf muốn triệt tiêu đối thủ. Musharraf sau đó bị cáo buộc có liên quan đến vụ ám sát, nhưng đã phủ nhận mọi trách nhiệm.
Tại Israel, Thủ tướng Yitzak Rabin bị ám sát vào năm 1995 bởi một kẻ theo chủ nghĩa Phục quốc Do Thái cực hữu vì ông đang cố gắng lập hòa bình với người Palestine. Vụ ám sát này đã có tác động rất lớn đến cấu trúc chính trị của Trung Đông đương đại, và được một số người đánh giá là một trong những “vụ ám sát thành công nhất trong lịch sử.”
Một sự thật phũ phàng là ngày nay, các vụ ám sát vẫn rất phổ biến ở Phi Châu, với 185 vụ chỉ trong hai năm 2019 và 2020, chủ yếu nhắm vào các chính trị gia, nhà lãnh đạo và nhà báo; hầu hết đều có động cơ chính trị.
Ở Mỹ La-tinh, gần đây, ứng viên tổng thống Fernando Villavicencio đã bị sát hại ở Ecuador, rõ ràng là có “bóng dáng” các băng đảng ma túy phía sau. Ở Brazil, ứng viên tổng thống Jair Bolsonaro bị đâm trong một cuộc biểu tình; vụ tấn công này được cho là đã giúp ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2018.
Phương Tây cũng không tránh khỏi cái bóng của ám sát. Các vụ ám sát vẫn thường xảy ở các nền dân chủ tự do, dù các chính phủ ở đây ổn định hơn. Có nhiều nguyên nhân khác nhau cho những âm mưu ám sát, nhưng trong những năm gần đây, nhiều chính trị gia đã trở thành mục tiêu của các phần tử cực đoan cánh hữu.
Ở Nhật Bản, Shinzo Abe bị ám sát vào năm 2022 bởi kẻ có mối thù cá nhân với một nhà thờ và hắn tin rằng Abe ủng hộ nhà thờ. Ở Đức, chính trị gia bảo thủ Walter Lübcke bị sát hại năm 2019 bởi một kẻ theo phe cực hữu phản đối chính sách di cư của ông. Tại Anh, năm 2016, nghị sĩ Jo Cox cũng chết trong tay một kẻ theo phe cực hữu.
Đầu năm nay, Thủ tướng Slovakia, Robert Fico, bị trọng thương bởi một tay súng có liên quan tới các nhóm cực hữu. Ngược lại, ở Hà Lan, chính trị gia cực hữu Pim Fortuyn đã bị ám sát bởi một kẻ không đồng tình với cách Fortuyn chỉ trích và đổ lỗi cho người Hồi giáo.
Bao giờ thì người ta không còn ám sát nhau?
Chừng nào còn có những người cảm thấy việc giết một nhân vật quan trọng có thể giúp họ đạt được sở nguyện của mình, thì các vụ ám sát vẫn sẽ còn tiếp diễn. Các vụ xử tử ngoài vòng pháp luật cũng sẽ xảy ra dài dài nếu được chính phủ, nhà nước mắt nhắm mắt mở bật đèn xanh.
Nhưng từ đầu thế kỷ 20, người ta dần nhận ra rằng việc giết một người chẳng thể mang lại thay đổi gì lớn như họ vẫn nghĩ. Muốn thay đổi một hệ thống, cơ cấu, phong trào hay ý thức hệ, cần tới những phương pháp phức tạp hơn chứ không phải chỉ cần dùng bạo lực để giết chết, tiêu diệt là xong.
Cung Đô biên dịch
Nguồn: “Political assassinations are not just an American problem – they have been all too frequent throughout history” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
