Mỗi thế hệ phát triển những điểm mạnh và điểm yếu, nhận thức riêng dựa trên kinh nghiệm và môi trường của họ. Ảnh: istockphoto.
Nếu cha tôi còn sống, chắc rằng ông sẽ đưa hai tay lên trời và nói: “Thật không thể nào hiểu nổi bọn trẻ ngày nay.” Tôi cũng chắc rằng một số lớn bạn đọc, vì bạn đọc tiếng Việt rành thì bạn không thể nào trẻ mãi không già, bạn cũng đã và sẽ than rằng: “Thật không hiểu nổi tụi bay.”
Các thế hệ trẻ được đánh dấu chữ để đại diện. Những người trẻ sinh từ năm 1965-1983, (từ 42 đến 60 tuổi), gọi là thế hệ X, hoặc 8x. Những người sinh từ 1984-2002, (từ 23 đến 43 tuổi), thuộc về thế hệ Y, hoặc Millennials. Những trẻ em sinh từ 2003- 2025, (22 tuổi trở xuống) được xếp vào thế hệ Z hoặc Alpha. Tiếp theo từ 2025 trở đi, gọi là thế hệ Beta, dự trù cho đến năm 2039.
Sinh trước năm 1964, tức là từ 61 tuổi lên đến 79 tuổi (sinh năm 1946), có tên là thế hệ bùng nổ dân số, hoặc thế hệ sản xuất em bé, Baby Boomer.
Đôi điều nên biết vế các thế hệ trẻ.
Tôi thuộc thế hệ lao động sản xuất nên khó cảm thông con cái, thế hệ Y và càng khó chia sẻ với cháu, thế hệ Z. Tôi biết, các ông nội bà nội, ông ngoại bà ngoại, thường xuyên cổ vỏ các cháu nhỏ vì thấy chúng rất thông minh, lanh lẹ với máy vi tính, iPad, nhất là máy điện thoại di động. Bọn trẻ nhìn các ông bà già rờ rờ, rà rà, chậm rì mà vẫn bấm trật, thật là gai mắt, chúng giật lấy điện thoại, quẹt qua quẹt lại là xong ngay. Hình như càng lớn tuổi, ngón tay càng lớn theo và chữ trên điện thoại tự động nhỏ lại. Các ông bà già mà gửi text cho nhau, thường xuyên hơi khó hiểu vì đánh máy sai, hơn nữa dùng tiếng Việt, bấm một cái, nhảy thành tiếng Anh, đôi khi nhảy ra tiếng Tàu, tiếng Đại Hàn… Đánh máy sai thường khiến người nhận hiểu lầm. Đôi khi sinh khúc mắc.
Nếu chúng ta không thể cai quản cái máy nhỏ xíu cầm trên tay thì làm sao đi cùng với những tâm hồn to lớn dù trẻ tuổi, trẻ con?
Chắc các bạn cũng đã nghe nói, mỗi thế hệ có một số cá tính và tài năng khác nhau, nói về mẫu số chung, vì luôn sẽ có những nhân vật lạc loài, không giống đồng bọn. Thuộc về hạng quái dị.
“Các thế hệ Gen X, Y, Z hay Alpha đã chứng kiến những cuộc cách mạng công nghệ và xã hội đáng kinh ngạc trong thế kỷ 21. Từ Gen X, những người đã trải qua sự thay đổi từ thế giới analog sang kỷ nguyên điện tử, đến Gen Y (hay còn gọi là Millennials), những người đã trở thành những nhà lãnh đạo kỹ thuật số và đặt nền móng cho sự phát triển mạnh mẽ của internet và mạng xã hội.
Gen Z, thế hệ trẻ đã trở thành những người tiêu dùng thông minh, sáng tạo và đam mê công nghệ. Họ đã chứng kiến sự bùng nổ của di động, mạng xã hội và truyền thông kỹ thuật số, tạo ra một thế giới kết nối liên tục và thông tin nhanh chóng. Mới đây nhất là gen Alpha, thế hệ đầu tiên sinh ra và lớn lên trong một thế giới hoàn toàn số hóa. Đây là những đứa trẻ thông minh, linh hoạt và sẵn sàng thích ứng với công nghệ. Với sự phát triển không ngừng của trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, Gen Alpha đặt ra một tiềm năng tuyệt vời cho tương lai với những cơ hội và thách thức mà trước đây không ai có thể tưởng tượng được.
Mỗi thế hệ ‘Gen’ mang đến những đóng góp độc đáo và tạo ra những thay đổi to lớn trong xã hội và kinh tế. Từ việc thay đổi cách thức làm việc, giao tiếp, mua sắm và giải trí, các thế hệ Gen đã thúc đẩy sự tiến bộ và sáng tạo trong nhiều lĩnh vực.” (Trích: Pace Institute of Management.)
Không cần phải nói ra, chúng ta đều phải công nhận, những thế hệ về sau thông minh hơn, già dặn hơn, hiểu biết hơn thế hệ trước, và tôi ở thế hệ lớn nhất, có nghĩa là rất kinh ngạc về những câu hỏi, câu nói của các thế hệ sau, nhất là thế hệ Z.
Cháu gái tôi năm tuổi, hỏi:
- ‘Ông ngoại, when will you die?’ (Chừng nào ông ngoại chết? Tôi nghĩ thầm, nhỏ chút xíu biết gì chết mà hỏi.)
- I don’t know. Everybody has to die. (Ngoại không biết. Ai rồi cũng phải chết.)
- I don’t want you to die. Let them die fisrt. (Con không muốn ông ngoại chết, để họ chết trước.)
Vào tuổi đó, tôi chỉ hỏi cha tôi:
- Ba có kẹo không?
Sống khá lâu, chắc bạn đọc biết rõ không có gì 100% tốt. Khi nói đến “Gói cá nhân trong xã hội theo thời gian” có nghĩa là một gói gồm có ngọc trai, kim cương, vàng bạc, đá sỏi và phân. Đó là qui luật tự nhiên, không sao tránh khỏi. Những cái gói mà chúng ta đang có trong nhà, trong gia đình cũng nằm trong quy luật đó.
Các nghiên cứu cho thấy xu hướng ngày càng tăng về trình độ học vấn qua các thế hệ, với các thế hệ trẻ hơn như Millennials và Gen Z có trình độ học vấn cao hơn so với thế hệ trước.
Tuy nhiên, khi xem xét khả năng nhận thức, điều quan trọng là phải phân biệt giữa trí thông minh chung và các kỹ năng nhận thức cụ thể.
Thế hệ Y (Millennials)
Nói chung, họ có thể thể hiện điểm mạnh ở các lĩnh vực như tốc độ xử lý, chức năng điều hành, sự chú ý và khả năng diễn đạt trôi chảy. Đôi khi được mô tả là có phong cách nhận thức phản xạ tốt hơn nhưng có thể dễ bị phân tâm bởi việc đa nhiệm. Được thể hiện là người tích cực, lạc quan, có lòng tự trọng cao, có khả năng gần như tự luyến.
Thế hệ Z (Zoomer)
Là những người bản xứ kỹ thuật số, thoải mái sử dụng công nghệ để học tập và giải quyết vấn đề, theo LinkedIn. Có quyền truy cập vào lượng thông tin khổng lồ và có kỹ năng lọc và đánh giá dữ liệu.
Lớn lên trong một thế giới toàn cầu hóa, dẫn đến những quan điểm bao quát hơn và ý thức xã hội mạnh mẽ hơn. Có thể gặp khó khăn trong tư duy phản biện và đánh giá thông tin, dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch hơn. Có khoảng thời gian tập trung ngắn hơn so với các thế hệ trước.
Thế hệ Beta, thế hệ chuyển tiếp quan trọng.
Tính đến ngày 1 tháng 1 năm 2025, chúng ta sẽ phải đối mặt với một thế hệ mới, trẻ trung hơn. Họ được gọi là Thế hệ Beta. Thế hệ Beta, hay gọi tắt là Gen Beta, sẽ sinh ra từ năm 2025 đến năm 2039.
Đây sẽ là con cái của thế hệ Millennials trẻ và Gen Z lớn tuổi hơn, và McCrindle dự đoán rằng đến năm 2035, họ sẽ chiếm 16% dân số toàn cầu. Nhiều người trong số họ cũng sẽ sống đến thế kỷ 22.
Họ sẽ là thế hệ đầu tiên được nuôi dưỡng trong một thế giới tích hợp AI hoàn toàn, với AI có khả năng cá nhân hóa giáo dục, chăm sóc sức khỏe và giải trí.
Dự kiến sẽ thành thạo công nghệ, thích nghi, kiên cường, có ý thức về môi trường và tập trung vào sức khỏe tinh thần và cảm xúc. Những lo ngại tiềm ẩn bao gồm tác động của AI đến sự sáng tạo, giải quyết vấn đề, kỹ năng giao tiếp và định nghĩa về ý nghĩa của con người trong một thế giới được hỗ trợ bởi AI.
Não bộ của họ có thể phát triển các mô hình nhận thức khác với các thế hệ trước do sự tương tác liên tục của AI và sự chuyển đổi liền mạch giữa thế giới vật lý và kỹ thuật số.
Theo nghiên cứu của McCrindle, thế hệ trẻ em này có thể sẽ là những người đầu tiên trải nghiệm "phương tiện di chuyển tự động ở quy mô lớn, công nghệ đeo được trên thiết bị theo dõi sức khỏe và môi trường ảo nhập vai như những khía cạnh tiêu chuẩn của cuộc sống hàng ngày. Các thuật toán AI sẽ điều chỉnh việc học tập, mua sắm và tương tác xã hội của trẻ theo những cách mà chúng ta chỉ có thể hình dung được ngày nay", McCrindle viết.
Các bậc cha mẹ thuộc thế hệ Z có thể sẽ có cách tiếp cận khác với công nghệ và những gì họ chia sẻ về thế hệ Beta trực tuyến. "Trong khi nhiều bậc cha mẹ thuộc thế hệ Millennials sử dụng mạng xã hội để ghi lại cuộc sống của con cái, thì thế hệ Z lại hiểu biết nhiều hơn về cả những mặt tích cực lẫn thách thức đi kèm với việc sử dụng mạng xã hội ngay từ khi còn nhỏ", McCrindle lưu ý.
Tóm lại, vấn đề không chỉ đơn giản là một thế hệ "thông minh hơn" thế hệ kia. Mỗi thế hệ phát triển những điểm mạnh và điểm yếu nhận thức riêng dựa trên kinh nghiệm và môi trường của họ. Trong khi các thế hệ trẻ hơn có thể thành thạo công nghệ hơn và có nhận thức toàn cầu hơn, các thế hệ lớn tuổi hơn có thể mang lại kinh nghiệm và kỹ năng giải quyết vấn đề truyền thống có giá trị không kém. Chìa khóa nằm ở việc hiểu và tận dụng những điểm mạnh đa dạng của mỗi thế hệ để học tập hợp tác và giải quyết vấn đề.
Vấn đề của người lớn.
Điểm nhấn cần lưu ý cho các ông bà cha mẹ: Chúng ta thường tự hào là từng trải, kinh nghiệm đầy mình, lão luyện đường đời dù cho muôn vạn nẻo, nhưng kinh nghiệm sống cũng chứng minh, khinh nghiệm truyền lại cho đời sau chỉ có hiệu quả khi hoàn cảnh tạo kinh nghiệm lúc trước giống như hoặc tương tựa gần hoàn cảnh của kinh nghiệm sắp xảy ra. Thông thường khi cách xa nhiều thế hệ hoặc hoàn cảnh xã hội và địa lý khác biệt thì kinh nghiệm trước chưa hẳn là kinh nghiệm tốt. Ví dụ như “Lội nước đi sau” sự tính toán khôn ngoan của người nhút nhát đó, trong xã hội Mỹ đầy thử thách và nhiều người gan dạ, thì anh nhút nhát đó sẽ mãi mãi là người đến sau. “Đoạn trường ai có qua cầu mới hay” nhưng khổ thay, cầu tre và cầu treo khác nhau xa lắc, làm sao có cùng kết quả?
Trước đây, ông bà cha mẹ người Việt đều hiểu biết rành rẽ về đơn vị gia đình trong xã hội và xây dựng dòng giống qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên vì nhiều lý do cá nhân và xã hội, chúng ta ít khi cập nhật kiến thức về tâm lý và giáo dục, hơn nữa, hệ thống quyền lực gia trưởng đã khiến cho việc dạy dỗ con cái, giáo dục học trò trở thành lỗi thời.
Nhập vào đời sống tây phương, sự tôn trong tự do cá nhân, sự thách thức tự lập tự cường khiến cho con trẻ và người lớn mâu thuẫn. Trong nhiều trường hợp đã trở thành khốn khổ hoặc thảm cảnh.
Nếu xét cho rốt ráo, thế hệ bùng nổ sản xuất đã ngồi lại bên lề, có người ngồi xe lăn, và có người vẫn nhảy chồm chồm la mắng, than phiền những người trẻ đang đi. Thế hệ X và thế Y đang là chủ lực sinh hoạt, nhưng chính thế hệ Z và nhất là thế hệ Beta mới là tương lai trên những khúc quanh mới của con đường nhân loại.
Những người lớn, những thế hệ trước cần trân trọng, cần lắng nghe ý nghĩ (thường bị xem là ngây thơ, thiếu kinh nghiệm), cần chấp nhận những lý luận, cách suy tư của thế hệ trẻ (dù cảm thấy sai bét), vì họ là nguồn lực thúc đẩy và xây dựng sự sống chung. Cái sai cái đúng của họ sẽ hòa đồng tạo nên cái xã hội của thế hệ của họ như chúng ta đã làm đúng, làm sai và đã tạo nên con đường mà thế hệ chúng ta đã đi qua.
Ngu Yên
Gửi ý kiến của bạn
