Những chuyến công du của các nguyên thủ có thể chỉ ra tình hình cán cân quyền lực toàn cầu, mức độ ảnh hưởng và ưu tiên chiến lược của từng quốc gia. (Nguồn: pixabay.com)
Từ khi trở lại Tòa Bạch Ốc, Tổng thống Donald Trump đã thực hiện hàng loạt chuyến công du quốc tế. Đằng sau những chuyến đi đó là các thỏa thuận trị giá hàng tỷ MK, những buổi đón tiếp hoàng gia trang trọng, xa hoa, hay “nỗ lực tìm kiếm hòa bình” giữa khủng hoảng và xung đột.
Trong khi Trump công du đến các quốc gia khác, Tòa Bạch Ốc cũng liên tục mở cửa đón tiếp các lãnh đạo từ khắp thế giới. Từ Tổng thống El Salvador Nayib Bukele (thăm Washington vào tháng 4) đến Quốc vương Jordan Abdullah II (đến Hoa Kỳ vào tháng 2), và gần đây nhất là hội nghị thượng đỉnh giữa Trump và Putin diễn ra tại Alaska.
Mỗi một chuyến công du không chỉ là một sự kiện ngoại giao đơn giản. Đó là cả một câu chuyện phức tạp về quyền lực, ưu tiên chiến lược và những thay đổi âm thầm của cục diện toàn cầu. Lần đầu tiên, một công trình nghiên cứu quy mô lớn đã giúp phân tích những câu chuyện này.
Các nhà nghiên cứu tại Viện Pardee Institute for International Futures (Đại học Denver) đã dày công xây dựng một bộ dữ liệu tên là Country and Organization Leader Travel (COLT). Thống kê tỉ mỉ hơn 100,000 chuyến công du của các lãnh đạo cấp cao từ hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trong suốt 35 năm (từ 1990 đến 2024), COLT đã vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về hoạt động ngoại giao cấp cao, từ đó cho phép chúng ta nhìn thấu những khuynh hướng định hình thế giới.
Thế giới đã đổi thay sâu sắc trong vài thập niên gần đây. Một trong những chuyến công du đầu tiên trong COLT là chuyến thăm Cộng Hòa Dân Chủ Đức (Đông Đức) vào ngày 2 tháng 1 năm 1990 của cựu Thủ tướng Tiệp Khắc Marian Calfa (cả hai quốc gia ấy hiện nay đều không còn tồn tại). Ngược lại, một trong những chuyến công du gần đây là chuyến thăm Azerbaijan vào tháng 11 năm 2024 của Tổng thống Montenegro. Hai quốc gia này mới được độc lập vào năm 1991 (Azerbaijan) và năm 2006 (Montenegro).
Bộ dữ liệu này đã đem lại cho nhiều bài học lớn về thế giới mà chúng ta đang sống.
Bức tranh địa lý chính trị qua dấu chân nguyên thủ: ai gặp ai, gặp ở đâu
Chuyến đi của các lãnh đạo quốc gia có thể hé lộ rất nhiều điều, từ những ưu tiên đối ngoại đến việc họ đang quan tâm điều gì, và họ xem trọng ai. Chẳng hạn, rất nhiều nhà lãnh đạo tìm mọi cách để có mặt tại Tòa Bạch Ốc ở Hoa Kỳ, trong khi chỉ số ít chọn đến thăm Dinh Tổng thống Nam Hàn.
Một trong những cách hữu hiệu để đánh giá sức mạnh hoặc vị thế của một quốc gia là xem sự chênh lệch giữa số chuyến công du của lãnh đạo nước đó và số lần quốc gia ấy đón tiếp nguyên thủ nước ngoài. Thí dụ như Hoa Kỳ, từ năm 1990 tới nay, các Tổng thống Hoa Kỳ đã ra nước ngoài hơn 500 lần. Nhưng cũng trong thời gian đó, có tới hơn 6,000 nhà lãnh đạo nước ngoài công du đến Mỹ. Những chuyến thăm này có thể là các dịp có sự kiện lớn như kỳ họp Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc (ở New York) hay các buổi quốc yến, nhưng cũng có khi là những cuộc gặp ít được truyền thông chú ý đến vì họ không gặp được Tổng thống.
Điều quan trọng là, việc Tổng thống lựa chọn gặp ai và gặp lúc nào cũng chính là dấu hiệu về những vấn đề quốc tế đang được đặt lên hàng đầu (chẳng hạn như cuộc chiến Ukraine, và những quốc gia, nhà lãnh đạo nào đang quan trọng đối với Hoa Kỳ).
Để hiểu rõ hơn về cục diện quyền lực trên thế giới, ta có thể nhìn vào sự khác biệt khá lớn trong số lượng chuyến công du giữa Hoa Kỳ và Canada. Trong năm 2024, Hoa Kỳ đón tiếp tới 260 lượt lãnh đạo quốc gia khác đến thăm, còn Tổng thống Joe Biden chỉ có 7 chuyến công du nước ngoài. Khoảng cách giữa hai con số này cho thấy vị thế và sức hút mạnh mẽ của Hoa Kỳ trên trường ngoại giao quốc tế. Trong khi đó, Canada cân bằng hơn nhiều. Cũng trong năm 2024, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã có 13 chuyến công du và chỉ đón tiếp 12 nguyên thủ khác.
Từ những dấu hiệu này, có thể thấy sự khác biệt giữa “nhà ngói” và “nhà tranh.” Thí dụ, từ năm 1990 đến 2024, tổng thống Somalia ra nước ngoài 334 lần, trong khi các lãnh đạo nước khác chỉ thăm nước này 40 lần (tức Tổng thống của Somalia phải đi công du nhiều gấp tám lần so với số lần đất nước họ tiếp đón nguyên thủ quốc gia khác). Trong cùng thời gian, Kenya (nước láng giềng của Somalia) lại khá cân bằng: 501 chuyến công du và 557 chuyến thăm.
Thế giới trong guồng quay mới: Lãnh đạo ngày càng bận rộn
Các nguyên thủ quốc gia ngày nay đi lại nhiều hơn bao giờ hết. Vào thập niên 1990, trung bình mỗi năm chỉ có khoảng 1,508 chuyến công du nước ngoài của các nguyên thủ và lãnh đạo cấp cao. Nhưng từ năm 2010 đến nay, con số bình quân đã tăng lên tới gần 2,734 chuyến mỗi năm.
Không chỉ số lượng thay đổi, mà tình hình đại diện trong khu vực cũng có nhiều thay đổi. Các nhà lãnh đạo đến từ Phi Châu đang góp mặt nhiều hơn trong các chuyến công du quốc tế. Từ 1990 đến 1994, họ chỉ chiếm khoảng 20% tổng số chuyến công du toàn cầu, nhưng đến giai đoạn năm 2020–2024, tỷ số này đã tăng lên 30%. Điều này cho thấy Phi Châu đang hội nhập kinh tế mạnh mẽ hơn, và quan hệ hợp tác ở khu vực cũng tăng lên, đặc biệt thông qua Liên minh Phi Châu (African Union).
Trái lại, tỷ số chuyến công du của các lãnh đạo Mỹ Latinh đã giảm từ khoảng 15% (1990–1994) xuống còn 10% kể từ đại dịch COVID-19 (2020). Thực tế, họ cũng đã đi công du nhiều hơn so với trước, nhưng vẫn ít hơn so với lãnh đạo các khu vực khác.
Tình hình tại Á Châu cũng tương tự. Các lãnh đạo Á Châu có tỷ lệ công du quốc tế giảm từ khoảng 25% trong giai đoạn năm 1990–1994 xuống còn hơn 17% trong giai đoạn 2020–2024. Khuynh hướng này dường như trái ngược với những lời đồn đại về “thế kỷ Á Châu.” Cho nên, nếu xét riêng về hoạt động công du cấp cao, sự trỗi dậy của Á Châu có thể chỉ chủ yếu là nói riêng về TQ. Từ năm 1990 đến 2000, TQ đón 78 chuyến thăm cấp nguyên thủ; từ 2010 đến 2020, con số đó tăng lên 133 (và có thể còn cao hơn nếu không bị ảnh hưởng bởi đại dịch).
Ngoại giao trong khu vực
Một điểm đáng chú ý là phần lớn các lãnh đạo hiện nay có khuynh hướng “đi loanh quanh trong khu vực.” Các lãnh đạo thường ưu tiên thăm các nước láng giềng hoặc trong cùng khu vực, trong cùng Phi Châu, Âu Châu…và tương tự như vậy ở các khu vực khác.
Hiện tượng này hoàn toàn phù hợp với tình hình thế giới hậu Chiến tranh Lạnh. Dù không phải lúc nào cũng xuất hiện trên trang nhất của truyền thông quốc tế, những hoạt động ngoại giao khu vực này lại là nơi diễn ra các cuộc đàm phán quan trọng về thương mại, đầu tư và giải quyết các vấn đề chung. Chẳng hạn như Hội nghị thượng đỉnh CARICOM của các quốc gia vùng Caribe vào tháng 2/2025. Tại đây, các lãnh đạo trong khu vực đã họp bàn nhằm giải quyết hàng loạt vấn đề chung, đẩy mạnh thỏa thuận thương mại khu vực, ký kết hợp tác và thảo luận kỹ lưỡng về các vấn đề địa lý chính trị rộng hơn.
Khi lãnh đạo cũng có “việc riêng”
Không phải chuyến đi nào cũng mang tính chiến lược. Một số lãnh đạo đi nước ngoài vì lý do cá nhân, và điều đó cũng nói lên nhiều điều. Thí dụ, Tổng thống Ecuador Daniel Noboa đã đến Mỹ 8 lần trong năm 2024, và một nửa trong số đó là các chuyến đi cá nhân, bao gồm cả kỳ nghỉ cùng gia đình. Cựu Thủ tướng Belize Dean Barrow cũng thường lui tới Hoa Kỳ để trị bịnh, hoặc đôi khi chỉ là để thưởng thức ẩm thực tại những nhà hàng đẳng cấp, đặc biệt là Madeo (ở Los Angeles, từng là điểm hẹn của nhiều ngôi sao Hollywood, nhưng hiện đã đóng cửa).
Gần đây, Trump cũng tranh thủ “vừa làm vừa chơi” khi kết hợp gặp gỡ các lãnh đạo Anh quốc và Scotland trong lúc chơi golf, theo BBC loan tin.
Lịch trình công du và bức tranh tương lai
Vậy các chuyến đi của Trump gần đây cho ta thấy điều gì?
Nhìn chung, lịch trình của Trump trong mùa hè vừa qua không khác nhiều so với các tổng thống tiền nhiệm: đi làm công vụ nhưng cũng có chút việc riêng.
Tuy nhiên, vẫn có những dấu hiệu thay đổi đáng chú ý. Việc Trump chọn Saudi Arabia là điểm đến cho chuyến công du đầu tiên trong cả hai nhiệm kỳ (dù kế hoạch có thay đổi) có thể cho thấy vùng Vịnh đang đóng một vai trò quan trọng hơn trong tính toán của ông so với các tổng thống tiền nhiệm. Tất nhiên, cũng có thể là do Trump thích như vậy.
Dù lý do là gì, bộ dữ liệu COLT đã chứng minh một điều: từ những chuyến thăm cấp quốc gia trang trọng đến những kỳ nghỉ cá nhân, việc tìm hiểu các nhà lãnh đạo đi đâu, gặp ai (và tại sao) chính là cách để hiểu rõ hơn về thế giới đang đổi thay ra sao.
VB biên dịch
Nguồn: “We tracked every overseas trip by world leaders since the end of the Cold War – here’s what we found” được đăng trên trang TheConversation.com.
Send comment
