Từ xa xưa, vì sách báo chưa được phổ biến rộng rãi, thì người dân Việt nam chúng ta vẫn thường trao đổi truyền tụng với nhau bằng những câu ca dao tục ngữ thật đơn sơ ngắn gọn, chỉ gồm dăm ba tiếng thôi để cho ai ai cũng có thể hiểu và nhớ được một cách dễ dàng. Điển hình như những câu chủ ý nói về thân phận của con người trong cuộc sống trên dương thế này: “sinh lão bệnh tử”, “hữu sinh, hữu tử”, “hữu thân hữu khổ, phàn nàn cùng ai.”
Thế hệ chúng tôi gồm những người sinh ra trước năm 1945, thì đến nay đều đã ở vào lứa tuổi trên dưới 80 cả rồi. Cuộc đời đã trải qua nhiều nỗi truân chuyên sóng gió – vì bị thực dân đế quốc kìm kẹp, vì bị lôi cuốn vào chiến tranh hận thù tàn bạo, vì bị nạn độc tài khắc nghiệt áp bức. Thật là đày dẫy nhưng đau thương tủi nhục khổ ải. Bài viết này nhằm ghi lại những suy nghĩ và trải nghiệm của lớp người đã sống sót qua bao nhiêu vất vả khó nhọc đó.
I – Vài trường hợp điển hình với chuyện “làm người cho ra người”.
A - Nhà thơ Hữu Loan, người rất nổi tiếng với bài thơ bất hủ “Màu Tím Hoa Sim”- đã trả lời cho anh cán bộ ở vùng quê Thanh Hóa bằng một câu nói thật khẳng khái đáng ghi nhớ như sau: “Tôi đang bận làm người chưa xong, hơi đâu mà lo làm nhà”. Và rõ ràng là ông đã sống hết mình với lý tưởng đó.
Sau vụ “Nhân Văn Giai Phẩm” ở miền Bắc vào thời kỳ 1956 - 58, ông bỏ hết chức vụ của một cán bộ văn nghệ ở Hà nội để về quê làm việc chân tay mệt nhọc vất vả - như vào khu đồi núi kiếm củi, đục đá rồi cu ky dùng xe cút kít mang về bán lấy tiền mua gạo nuôi gia đình.
Hữu Loan thà chịu đói khổ cực nhọc, chứ nhất định không bao giờ chịu hạ mình uốn cong ngòi bút để làm thứ văn nô ca tụng chế độ độc tài cộng sản. Nhà thơ Hữu Loan (1916 – 2010) được nhiều người mộ mến kính phục vì nhân cách trong sáng, cương trực của người sĩ phu quân tử.
B - Cách đây không lâu, ông Đoàn Duy Thành (sinh năm 1929) là một cán bộ cộng sản cao cấp xuất thân từ thành phố cảng Hải Phòng, thì lúc về nghỉ hưu ông này cũng đã viết một cuốn Hồi ký với cái nhan đề thật ngộ nghĩnh: “Làm Người Là Khó.” Cuốn sách này bị một số giới chức có quyền có thế phản đối vì họ cho là nó chứa đựng những “chuyện nhạy cảm” làm sao đó, nên đã không được phổ biến rộng rãi cho công chúng. Ông Thành lại còn bị đe dọa phải chịu biện pháp kỷ luật của đảng cộng sản nữa. Và chỉ mãi gần đây, cuốn sách mới được phổ biến trên internet.
Ông cho biết là luôn chịu khó trau dồi kiến thức để có đủ khả năng làm việc nhằm hòan thành nhiệm vụ chuyên môn được trao phó cho mình. Mặt khác, ông cũng luôn cố gắng gìn giữ được truyền thống lương hảo tốt đẹp của dòng họ nhà mình.
Bạn đọc có thể tìm thấy nhiều thông tin với chi tiết lí thú về hai nhân vật Hữu Loan và Đoàn Duy Thành trên internet một cách thật dễ dàng - nên tôi thiết nghĩ khỏi cần phải dài dòng ghi lại ở đây nữa vậy.
II – Thái độ kiên trì tích cực trước nghịch cảnh thử thách.
Thông thường, mỗi người trong chúng ta đều được sinh ra, lớn lên trong một mái ấm gia đình tùy theo hòan cảnh, nơi chốn và thời điểm khác nhau trên cõi đời này. Với số phận từng người cũng khác nhau, kể cả giữa anh chị em ruột thịt cùng cha cùng mẹ với nhau nữa. Và nói chung, thì ai ai cũng đều có những niềm vui nỗi buồn riêng biệt của mình suốt trong cuộc sống trên thế gian này cả.
Vấn đề đặt ra cho mỗi cá nhân từ lúc đã trưởng thành chững chạc rồi - đó là làm sao mà tự tạo cho mình có được một lối sống an vui hạnh phúc, có phẩm chất cao quí (quality of life). Như dân gian thường nói: “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”, hạnh phúc của một con người thì tùy thuộc chính yếu từ những sự chọn lựa, cách ứng xử chủ động của chính người đó – hơn là do tác động của hòan cảnh khách quan bên ngòai.
Quả đúng như câu nói thông dụng: “Phúc, Họa là do nơi chính mình”, mỗi người phải tự cố gắng sắp xếp tổ chức công việc làm sao để bản thân mình có thể sống cho thỏai mái, hạnh phúc một cách tương đối - trong bất kỳ tình huống nào nơi môi trường xã hội xung quanh.
1 – Niềm an ủi cho người bị giam giữ trong tù: Tình liên đới của bạn hữu.
Khỏi cần nói, thì ai ai cũng hiểu được cảnh sống ngột ngạt, khốn khổ trong các trại tù rồi – nhất là trong các nhà tù cộng sản. Nhưng mà nhiều tù nhân chính trị chúng ta đã cố gắng vượt qua được cái hòan cảnh khổ nhục đó – băng cách gắn bó liên đới và an ủi động viên tinh thần lẫn nhau. Nhờ vậy mà giúp tăng thêm nghị lực và sức chịu đựng của mỗi người bạn đồng cảnh giữa cơn bĩ cực bế tắc lúc ấy. Điều này đã được trình bày với nhiều chi tiết hết sức cảm động trong những cuốn hồi ký của rất đông cựu tù nhân chính trị trong mấy chục năm gần đây rồi, nên thiết nghĩ ở đây tôi chỉ xin vắn tắt ghi lại cái kinh nghiệm nho nhỏ của bản thân mình trong thời gian bị tù ở Việt nam từ năm 1990 đến 1996 mà thôi.
Khi bị biệt giam trong phòng tối, không được giao tiếp thông tin với bất kỳ một ai – thì tôi luôn cố gắng gợi lại những kỷ niệm đẹp tươi với bà con thân thương trong gia đình hay với bạn bè thân thiết mà đã từng sát cánh với tôi trong những công tác xã hội. Nhờ vậy, mà tôi có được niềm vui thanh thóat, tình cảm nồng ấm và niềm an ủi hy vọng tích cực về một tương lai tươi sáng đang chờ đợi mình ở phía trước – nó giúp cho tôi quên đi nỗi bực bội cô đơn và sự bi quan tuyệt vọng thường có nơi một người bị nhốt trong nhà tù.
2 – Dù bị giới hạn bởi nhiều nghịch cảnh trở ngại, chúng ta vẫn có thể chủ động trong việc mưu cầu hạnh phúc cho bản thân mình.
Người Pháp có câu nói mà từ lâu tôi rất tâm đắc, đó là câu: “Người có văn hóa, thì biết rõ giới hạn của mình” (L'homme cultivé connait bien ses limites). Những giới hạn này, cha ông ta cũng đã nêu rõ như trong các câu ca dao được ghi ra ở đầu bài viết này. Tôi chỉ xin nhắc lại câu mà được lấy làm nhan đề cho bài viết này: “Hữu thân hữu khổ, phàn nàn cùng ai?”. Câu này được trích từ một bài thơ rất thông dụng trong dân gian, nói về chuyện của “Lính thú đời xưa”. Vì chấp nhận chuyện đau khổ là điều đương nhiên nó luôn gắn liền với cuộc sống con người, nên ta khỏi cần thắc mắc hay than phiền làm chi nữa. Cứ như vậy đi, cho nó “tiện sổ sách” - để mà cứ tiếp tục đi tới, tiếp tục vui sống với “cái hiện tại đang xảy ra tại đây, lúc này”. Cũng giống như chuyện mưa, chuyện nắng là chuyện thường tình, nó xảy ra ngòai tầm tay, ngòai ý muốn của ta. Vì thế, mà bất kể thời tiết thay đổi ra sao, ta cứ việc chủ động để “vui khi nắng” và cũng “cứ vui khi mưa” nữa.
Mặt khác, chúng ta hiện đang được sống trong một xã hội văn minh - với bao nhiêu tiện nghi thỏai mái do khoa học kỹ thuật tiến bộ và do nền kinh tế thịnh vượng hào phóng cung cấp cho mọi người ở khắp nơi. Và nhất là với sự tự do thỏai mái về mặt văn hóa tinh thần - điển hình là nhân phẩm, nhân quyền của mỗi người đều được đề cao, tôn trọng.
* * Để tóm tắt lại, thì nhân lọai ngày nay đang được hưởng thụ một tình trạng hòa bình ổn định kéo dài đã đến 70 năm nay, kể từ khi thế chiến thứ 2 chấm dứt vào năm 1945.Và đặc biệt là khu vực Xã hội Dân sự đang mỗi ngày thêm phát triển khởi sắc – để tạo cơ hội dễ dàng cho mọi người có thể tham gia vào công cuộc cải thiện môi trường sống của cộng đồng gần gũi thân thiết với bản thân mình, cũng như của tòan thể dân tộc quốc gia nữa.
Và chính đó là cơ sở vững chắc cho niềm lạc quan vui sống của chúng ta trong thế kỷ XXI lúc này vậy./.
Westminster California, Tháng 12 Năm 2014
Đoàn Thanh Liêm
Thế hệ chúng tôi gồm những người sinh ra trước năm 1945, thì đến nay đều đã ở vào lứa tuổi trên dưới 80 cả rồi. Cuộc đời đã trải qua nhiều nỗi truân chuyên sóng gió – vì bị thực dân đế quốc kìm kẹp, vì bị lôi cuốn vào chiến tranh hận thù tàn bạo, vì bị nạn độc tài khắc nghiệt áp bức. Thật là đày dẫy nhưng đau thương tủi nhục khổ ải. Bài viết này nhằm ghi lại những suy nghĩ và trải nghiệm của lớp người đã sống sót qua bao nhiêu vất vả khó nhọc đó.
I – Vài trường hợp điển hình với chuyện “làm người cho ra người”.
A - Nhà thơ Hữu Loan, người rất nổi tiếng với bài thơ bất hủ “Màu Tím Hoa Sim”- đã trả lời cho anh cán bộ ở vùng quê Thanh Hóa bằng một câu nói thật khẳng khái đáng ghi nhớ như sau: “Tôi đang bận làm người chưa xong, hơi đâu mà lo làm nhà”. Và rõ ràng là ông đã sống hết mình với lý tưởng đó.
Sau vụ “Nhân Văn Giai Phẩm” ở miền Bắc vào thời kỳ 1956 - 58, ông bỏ hết chức vụ của một cán bộ văn nghệ ở Hà nội để về quê làm việc chân tay mệt nhọc vất vả - như vào khu đồi núi kiếm củi, đục đá rồi cu ky dùng xe cút kít mang về bán lấy tiền mua gạo nuôi gia đình.
Hữu Loan thà chịu đói khổ cực nhọc, chứ nhất định không bao giờ chịu hạ mình uốn cong ngòi bút để làm thứ văn nô ca tụng chế độ độc tài cộng sản. Nhà thơ Hữu Loan (1916 – 2010) được nhiều người mộ mến kính phục vì nhân cách trong sáng, cương trực của người sĩ phu quân tử.
B - Cách đây không lâu, ông Đoàn Duy Thành (sinh năm 1929) là một cán bộ cộng sản cao cấp xuất thân từ thành phố cảng Hải Phòng, thì lúc về nghỉ hưu ông này cũng đã viết một cuốn Hồi ký với cái nhan đề thật ngộ nghĩnh: “Làm Người Là Khó.” Cuốn sách này bị một số giới chức có quyền có thế phản đối vì họ cho là nó chứa đựng những “chuyện nhạy cảm” làm sao đó, nên đã không được phổ biến rộng rãi cho công chúng. Ông Thành lại còn bị đe dọa phải chịu biện pháp kỷ luật của đảng cộng sản nữa. Và chỉ mãi gần đây, cuốn sách mới được phổ biến trên internet.
Ông cho biết là luôn chịu khó trau dồi kiến thức để có đủ khả năng làm việc nhằm hòan thành nhiệm vụ chuyên môn được trao phó cho mình. Mặt khác, ông cũng luôn cố gắng gìn giữ được truyền thống lương hảo tốt đẹp của dòng họ nhà mình.
Bạn đọc có thể tìm thấy nhiều thông tin với chi tiết lí thú về hai nhân vật Hữu Loan và Đoàn Duy Thành trên internet một cách thật dễ dàng - nên tôi thiết nghĩ khỏi cần phải dài dòng ghi lại ở đây nữa vậy.
II – Thái độ kiên trì tích cực trước nghịch cảnh thử thách.
Thông thường, mỗi người trong chúng ta đều được sinh ra, lớn lên trong một mái ấm gia đình tùy theo hòan cảnh, nơi chốn và thời điểm khác nhau trên cõi đời này. Với số phận từng người cũng khác nhau, kể cả giữa anh chị em ruột thịt cùng cha cùng mẹ với nhau nữa. Và nói chung, thì ai ai cũng đều có những niềm vui nỗi buồn riêng biệt của mình suốt trong cuộc sống trên thế gian này cả.
Vấn đề đặt ra cho mỗi cá nhân từ lúc đã trưởng thành chững chạc rồi - đó là làm sao mà tự tạo cho mình có được một lối sống an vui hạnh phúc, có phẩm chất cao quí (quality of life). Như dân gian thường nói: “Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm”, hạnh phúc của một con người thì tùy thuộc chính yếu từ những sự chọn lựa, cách ứng xử chủ động của chính người đó – hơn là do tác động của hòan cảnh khách quan bên ngòai.
Quả đúng như câu nói thông dụng: “Phúc, Họa là do nơi chính mình”, mỗi người phải tự cố gắng sắp xếp tổ chức công việc làm sao để bản thân mình có thể sống cho thỏai mái, hạnh phúc một cách tương đối - trong bất kỳ tình huống nào nơi môi trường xã hội xung quanh.
1 – Niềm an ủi cho người bị giam giữ trong tù: Tình liên đới của bạn hữu.
Khỏi cần nói, thì ai ai cũng hiểu được cảnh sống ngột ngạt, khốn khổ trong các trại tù rồi – nhất là trong các nhà tù cộng sản. Nhưng mà nhiều tù nhân chính trị chúng ta đã cố gắng vượt qua được cái hòan cảnh khổ nhục đó – băng cách gắn bó liên đới và an ủi động viên tinh thần lẫn nhau. Nhờ vậy mà giúp tăng thêm nghị lực và sức chịu đựng của mỗi người bạn đồng cảnh giữa cơn bĩ cực bế tắc lúc ấy. Điều này đã được trình bày với nhiều chi tiết hết sức cảm động trong những cuốn hồi ký của rất đông cựu tù nhân chính trị trong mấy chục năm gần đây rồi, nên thiết nghĩ ở đây tôi chỉ xin vắn tắt ghi lại cái kinh nghiệm nho nhỏ của bản thân mình trong thời gian bị tù ở Việt nam từ năm 1990 đến 1996 mà thôi.
Khi bị biệt giam trong phòng tối, không được giao tiếp thông tin với bất kỳ một ai – thì tôi luôn cố gắng gợi lại những kỷ niệm đẹp tươi với bà con thân thương trong gia đình hay với bạn bè thân thiết mà đã từng sát cánh với tôi trong những công tác xã hội. Nhờ vậy, mà tôi có được niềm vui thanh thóat, tình cảm nồng ấm và niềm an ủi hy vọng tích cực về một tương lai tươi sáng đang chờ đợi mình ở phía trước – nó giúp cho tôi quên đi nỗi bực bội cô đơn và sự bi quan tuyệt vọng thường có nơi một người bị nhốt trong nhà tù.
2 – Dù bị giới hạn bởi nhiều nghịch cảnh trở ngại, chúng ta vẫn có thể chủ động trong việc mưu cầu hạnh phúc cho bản thân mình.
Người Pháp có câu nói mà từ lâu tôi rất tâm đắc, đó là câu: “Người có văn hóa, thì biết rõ giới hạn của mình” (L'homme cultivé connait bien ses limites). Những giới hạn này, cha ông ta cũng đã nêu rõ như trong các câu ca dao được ghi ra ở đầu bài viết này. Tôi chỉ xin nhắc lại câu mà được lấy làm nhan đề cho bài viết này: “Hữu thân hữu khổ, phàn nàn cùng ai?”. Câu này được trích từ một bài thơ rất thông dụng trong dân gian, nói về chuyện của “Lính thú đời xưa”. Vì chấp nhận chuyện đau khổ là điều đương nhiên nó luôn gắn liền với cuộc sống con người, nên ta khỏi cần thắc mắc hay than phiền làm chi nữa. Cứ như vậy đi, cho nó “tiện sổ sách” - để mà cứ tiếp tục đi tới, tiếp tục vui sống với “cái hiện tại đang xảy ra tại đây, lúc này”. Cũng giống như chuyện mưa, chuyện nắng là chuyện thường tình, nó xảy ra ngòai tầm tay, ngòai ý muốn của ta. Vì thế, mà bất kể thời tiết thay đổi ra sao, ta cứ việc chủ động để “vui khi nắng” và cũng “cứ vui khi mưa” nữa.
Mặt khác, chúng ta hiện đang được sống trong một xã hội văn minh - với bao nhiêu tiện nghi thỏai mái do khoa học kỹ thuật tiến bộ và do nền kinh tế thịnh vượng hào phóng cung cấp cho mọi người ở khắp nơi. Và nhất là với sự tự do thỏai mái về mặt văn hóa tinh thần - điển hình là nhân phẩm, nhân quyền của mỗi người đều được đề cao, tôn trọng.
* * Để tóm tắt lại, thì nhân lọai ngày nay đang được hưởng thụ một tình trạng hòa bình ổn định kéo dài đã đến 70 năm nay, kể từ khi thế chiến thứ 2 chấm dứt vào năm 1945.Và đặc biệt là khu vực Xã hội Dân sự đang mỗi ngày thêm phát triển khởi sắc – để tạo cơ hội dễ dàng cho mọi người có thể tham gia vào công cuộc cải thiện môi trường sống của cộng đồng gần gũi thân thiết với bản thân mình, cũng như của tòan thể dân tộc quốc gia nữa.
Và chính đó là cơ sở vững chắc cho niềm lạc quan vui sống của chúng ta trong thế kỷ XXI lúc này vậy./.
Westminster California, Tháng 12 Năm 2014
Đoàn Thanh Liêm
- Từ khóa :
- Westminster
- ,
- California
- ,
- Internet
Gửi ý kiến của bạn
