Sự tương phản giữa hai thảm kịch trên biển, quy mô nỗ lực giải cứu những người gặp nguy hiểm và phản ứng của giới truyền thông đối với cả hai câu chuyện đã dấy lên tranh luận ở Pakistan về sự bất bình đẳng ở cấp độ quốc gia và quốc tế, cũng như các giá trị khác nhau đối với mạng sống con người.
Anees Majeed, người đã mất 5 thân nhân trong vụ đắm thuyền ngoài khơi Hy Lạp vào ngày 14 tháng 6, đã tuyệt vọng và nổi giận khi chứng kiến nỗ lực giải cứu điên cuồng, trị giá hàng triệu đô la dành cho 5 người đàn ông bị mất tích trên biển vào tuần trước trên chuyến du lịch bằng tàu ngầm Titan đưa họ phiêu lưu xuống đáy biển.
Giống như hàng ngàn người khác khắp Pakistan, Majeed, một sinh viên luật đến từ Kashmir đau khổ tuyệt vọng trong buổi cầu nguyện tang lễ mà không có thi thể người thân để chôn cất. Bộ trưởng Nội vụ Rana Sanaullah của Pakistan xác nhận hôm thứ Sáu vừa qua rằng ít nhất 350 công dân Pakistan đã ở trên chiếc thuyền vượt biển quá đông đúc này.
Không còn hy vọng gì nữa về việc những người anh em của Majeed sẽ được tìm thấy hoặc đưa về nhà. Gia đình họ bị dằn vặt bởi bằng chứng ngày càng rõ rằng các nhà chức trách châu Âu biết con thuyền gặp tai nạn nhưng làm ngơ không can thiệp.
Và khi họ bắt đầu để tang, một nỗ lực lớn chưa từng thấy đã được tiến hành, với mục tiêu giải cứu năm người đàn ông, cũng bị lạc dưới đáy đại dương, nhưng trong một chuyến đi mà họ đã chọn như một cuộc phiêu lưu thám hiểm, không phải vì sống còn. Hai trong số họ cũng là công dân Pakistan, nhưng thuộc tầng lớp xã hội đối lập với anh em của Majeed – doanh nhân Shahzada Dawood và cậu con trai 19 tuổi Suleman.
Sự tương phản giữa hai thảm kịch trên biển, quy mô nỗ lực giải cứu những người gặp nguy hiểm và phản ứng của giới truyền thông đối với cả hai câu chuyện đã dấy lên tranh luận ở Pakistan về sự bất bình đẳng ở cấp độ quốc gia và quốc tế, cũng như các giá trị khác nhau đối với mạng sống con người.
Majeed nói: “Chúng tôi rất sốc khi biết rằng hàng triệu đô la được chi cho nhiệm vụ giải cứu này. Họ đã sử dụng tất cả các nguồn lực và đăng tải rất nhiều tin tức từ cuộc tìm kiếm này. Nhưng họ không buồn tìm kiếm hàng trăm người Pakistan và những người khác đang ở trên thuyền Hy Lạp, và giới truyền thông hầu như chẳng buồn nhắc đến.”
“Đây là một tiêu chuẩn kép… họ có thể cứu được nhiều người nếu họ muốn, hoặc ít nhất họ có thể giúp vớt các thi thể.”
“Không phải lỗi của năm người đàn ông này mà hàng trăm người chết ngoài khơi bờ biển Hy Lạp. Nhưng đó là lỗi của một hệ thống mà sự chênh lệch giai cấp quá lớn,” một nhà báo giấu tên của một tờ báo lớn ở Pakistan lên tiếng “Khi mọi người nêu ra điều tương phản này, người ta cho đó là lời thù hận.” Bà cho biết phương tiện truyền thông địa phương đưa tin về những cái chết của người di cư cũng đã bị hạn chế do mệt mỏi vì báo cáo từ quá nhiều năm về thương vong và tổn thất do bạo lực và thiên tai ở quê nhà.
Tuy nhiên, cán cân chênh lệch của thảm kịch Địa Trung Hải rất khó mà “tiêu hóa” nỗi. Ông Sanaullah cho biết với hơn 300 người thiệt mạng, con số này vượt quá bất kỳ cuộc tấn công khủng bố nào trong lịch sử đất nước.
Các nhà chức trách chậm chạp của Pakistan cho biết họ đã bắt giữ 14 nghi phạm liên quan đến cáo buộc buôn người và đất nước này có một ngày quốc tang.
Điều này chả mấy an ủi những thân nhân đang đau buồn chịu tang người thân. Abdul Karim, 36 tuổi, chủ cửa hàng ở một ngôi làng gần biên giới với Ấn Độ ở Kashmir, đã mất một người anh họ và một người chú trên thuyền, Ông nói:
“Thật buồn khi một chiếc tàu ngầm chở 5 người giàu lại được quan tâm, bảo vệ và quan trọng hơn nhiều so với những người di cư trên chiếc thuyền Hy Lạp. Hàng triệu đô la được chi để giải cứu người giàu, nhưng đối với người nghèo thì không ai để ý tới. Ngay cả chính phủ Pakistan cũng không mấy chú ý đến vấn đề này.”
Arsalan Khan, trợ lý giáo sư nhân chủng học tại Đại học Union, New York, cho biết việc đưa tin dày đặc trên các phương tiện truyền thông ở Pakistan và hơn thế nữa, tin tức tràn ngập về gia đình nạn nhân Dawood đã mang lại một sự thiên lệch nhân tính. Những khác biệt như vậy tạo ra ấn tượng rằng chính những người trên tàu ngầm Titan mới xứng đáng được đồng cảm và trắc ẩn hơn vài trăm người kia trên chiếc thuyền vượt biển. Ông nói thêm rằng chúng làm nổi bật những giá trị bất bình đẳng mà xã hội và chính phủ gán cho những cuộc sống con người khác nhau, một cách có ý thức hoặc vô thức.
Những cải thiện về an toàn có thể ngăn chặn một thảm kịch khác như vụ nổ Titan, nhưng dòng người đổ về châu Âu trên những con tàu không cân xứng khó có thể dừng lại nếu không có những thay đổi cơ bản đối với hệ thống kinh tế và điều kiện sống đã khiến hàng trăm người phải đánh đổi mạng sống của họ trên hành trình mà họ biết là cực kỳ nguy hiểm.
“Tôi biết một điều: những người nghèo sẽ lại tiếp tục hành trình chết chóc này vì họ đang sống trong cảnh khốn cùng ở Pakistan và điều kiện kinh tế không thể chịu đựng nổi,” Majeed nói. “Các chính phủ nên cải thiện chính sách để ngăn chặn điều này, hơn là tiếp tay dìm họ xuống biển sâu.”
Thật ra không chỉ người thân của nạn nhân mới lên tiếng bất bình, dư luận nhiều nơi cũng đặt ra câu hỏi. Nhà văn Đỗ Khiêm viết trên facebook của ông: “Chuyện tàu đánh cá chìm ra sao thì chưa rõ gì hết vì nhà chức trách Hy lạp còn bảo mật và không cho tiếp xúc với các nạn nhân sống sót. Tàu đang chạy ngon lành thì chìm một mình trong 15 phút sau khi thuyền trưởng dùng ghe máy tẩu thoát mấy tiếng trước theo duyên phòng Hy lạp? Hay là nó đã gặp khó khăn trong ½ ngày mà duyên phòng Hy lạp làm ngơ hay tệ hơn, bị lật khi tuần duyên Hy lạp dùng giây kéo ra khỏi hải phận của họ để đuổi sang Italy? Rồi ta sẽ biết thôi, sao thì cũng chết rồi, không có gì mà vội.”
Người Việt tuy chưa có ai được đi tàu thám hiểm giá vé $250,000 nhưng đã trải qua cùng cảnh ngộ vượt biên, cùng hành trình hiểm nguy, nhưng đó là chuyện mấy chục năm về trước. Giờ đây một số người đã không còn quan tâm hay không thấy liên hệ gì với những khó khăn của dòng người tị nạn phải liều mạng bỏ xứ ra đi, thậm chí còn lên lớp dè bỉu chống đối. Nhắc nhở về giá trị nhân bản này, Nhà văn đoạt giải Pulitzer Nguyễn Thanh Việt tuần qua đã post tấm hình chiếc tàu vượt biển Hy Lạp và viết trong trang facebook của Ông:
“Người tị nạn là con người. Chúng ta có cần được nhắc nhở về điều đó không? Người tị nạn cũng anh hùng. Mọi người có thể dễ cảm thông hơn khi chỉ coi họ là nạn nhân. Nhưng khi những người tị nạn lên thuyền họ đều biết tỷ lệ nguy hiểm rất cao. Vậy mà họ vẫn bước lên những chiếc thuyền đó. Một số người gọi các phi hành gia là anh hùng nhưng tỷ lệ sống sót của họ cao hơn nhiều. Chưa kể vinh quang đang chờ đợi họ. Hiển vinh đó không dành cho người tị nạn, những người mà hy vọng tốt nhất để được gọi tiếng anh hùng là từ con cái hay những người mà họ đã cứu sống hoặc nâng đỡ để có được cuộc sống ngày nay. Tôi nói điều này với tư cách là một đứa con của những người tị nạn cũng đã chạy trốn bằng thuyền, với tư cách là con của những bậc cha mẹ mà rất ít người, nếu có, coi họ là anh hùng—ngoại trừ anh trai tôi và tôi. Nhưng thử hỏi chúng ta có sẽ là chính mình hay không nếu cha mẹ chúng ta đã không mạo hiểm như thế.”
Nhà văn Nguyễn Thanh Việt ngoài vinh danh người tị nạn cũng đã đề cập đến cách chúng ta có thể tham gia giúp đỡ, chẳng hạn như đóng góp vào các tổ chức từ thiện như rescue.org để họ có thể góp phần giải cứu hoặc giúp đỡ, hoặc gọi các quan chức lãnh đạo chính quyền bày tỏ sự quan tâm dành cho mạng sống của người tị nạn.
Hình như có điều gì đó không ổn khi chúng ta phải nhắc lại một tai nạn nhà giàu để mong tìm được sự quan tâm chú ý cho nhà nghèo, nhưng nếu phải như thế, thông điệp đơn giản ở đây chỉ là mạng sống nhà giàu quan trọng, nhưng mạng người nghèo, hay những người đang bỏ mạng trên tàu vượt biên cũng “matter”, cũng đáng được lưu tâm, xin đừng làm ngơ.
Nguyên Hòa biên tập
Nguồn: 1. Tạp chí The Guardian “Disbelief and anger among Greece shipwreck victims ’ relatives as millions spent on Titan rescue effort”. 2. Facebook Nguyễn Thanh Việt 3. Facebook Đỗ Khiêm.
Gửi ý kiến của bạn
