Tối Cao Pháp Viện. (Nguồn: https://www.supremecourt.gov/about/photos.aspx )
Washington DC (VB) – Thông qua những sắc lệnh hành pháp vượt quyền hạn, tổng thống Trump cùng tỉ phú Elon Musk đã không ngừng tấn công vào những nền tảng cơ bản nhất của thể chế dân chủ Hoa Kỳ: nguyên tắc tam quyền phân lập, quyền bình đẳng về giới tính, xóa bỏ Tu Chính Án 14 của Hiến Pháp (người sinh ra ở Mỹ sẽ đương nhiên trở thành công dân Mỹ). Để đối phó, nhiều chính quyền tiểu bang, các tổ chức cộng đồng, tổ chức phi lợi nhuận… đã đệ nhiều đơn kiện liên bang để phản đối các chính sách độc đoán của chính quyền mới. Một số chính sách của Trump đã bị tòa án liên bang tạm dừng, ít nhất là tạm thời.
Trên một bài phân tích đăng trên trang mạng theconversation.com, nhà báo Stephen Khan, một học giả về tòa án liên bang, cho rằng ngành Tư Pháp sẽ không giúp ích nhiều trong việc bảo vệ nền dân chủ qua bối cảnh chính trị mới phức tạp hiện nay.
Tối Cao Pháp Viện trong những năm gần đây nghiêng hẳn sang cánh hữu, đã chấp thuận một số nỗ lực mở rộng quyền hạn của tổng thống. Nhưng vấn đề không chỉ đơn giản nằm ở chỗ “các thẩm phán hữu khuynh ủng hộ tổng thống cực hữu.” Bản chất của ngành Tư Pháp bộc lộ nhiều điểm yếu, khó có thể đối phó với chiến lược hành động của Trump và Musk. Thách thức đầu tiên là tốc độ: Chính quyền Trump đang hành động nhanh hơn nhiều so với tòa án. Một thách thức khác nữa là thẩm quyền: Khả năng áp chế chính phủ của tòa án bị hạn chế, và thường chậm chạp.
Đó là chưa kể các tuyên bố của Trump, JD Vance và "nhân viên chính phủ đặc biệt" Elon Musk, cả ba đều cho biết sẵn sàng bỏ qua các phán quyết của tòa án; thậm chí còn đe dọa sẽ tìm cách luận tội các thẩm phán ra phán quyết không đúng theo ý mình!
Đầu tiên là khía cạnh tốc độ. Musk được giao phụ trách cắt giảm các dịch vụ của chính phủ, về cả ngân sách chi tiêu và phạm vi tiếp cận. Hiến Pháp qui định rất rõ ràng: Nhánh Hành Pháp không thể tự mình đóng cửa một cơ quan liên bang được Quốc Hội thành lập. Đó là công việc của Quốc Hội. Nhưng Trump và Musk vẫn làm như vậy. Họ tuyên bố Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Hoa Kỳ (USAID) do Quốc Hội thành lập phải bị đóng cửa, và đuổi nhân viên khỏi các văn phòng của cơ quan này tại Washington D.C.
Có vẻ như chiến lược của chính quyền Trump là “đánh nhanh tiêu diệt gọn." Các tòa án Hoa Kỳ không được thiết kế để đáp ứng nhanh như vậy. Có thể mất nhiều năm để một vụ án đi qua các tòa án cấp dưới lên đến được Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ. Tòa án có bản chất là thận trọng, suy tính. Họ xem xét nhiều yếu tố, trải qua nhiều giai đoạn để tìm hiểu sự thật trước khi đưa ra phán quyết cuối cùng. Ở mọi giai đoạn, luật sư của cả hai bên đều có thời gian để trình bày quan điểm của mình. Ngay cả khi một vụ án được đưa lên Tối Cao Pháp Viện cũng có thể mất nhiều tháng để có kết luận chung cuộc.
Ngược lại, hành động của Trump và Musk diễn ra chỉ trong vài ngày. Đến khi tòa án cuối cùng giải quyết được những vấn đề diễn ra vào cuối tháng 1 hoặc đầu tháng 2 năm 2025, tình hình có thể đã thay đổi đáng kể. Ví dụ, hãy xem xét nỗ lực đóng cửa USAID. Trong vòng một tuần, chính quyền Trump đã cho hầu hết nhân viên của USAID nghỉ hành chính; dừng các thử nghiệm y tế ở nước ngoài của USAID, bao gồm cả các phương pháp điều trị có khả năng cứu nhiều sinh mạng người. Vào đầu tháng 2, một thẩm phán đã tạm thời chặn lệnh cho nhân viên của USAID nghỉ việc. Nhưng ngay cả khi tòa án cuối cùng kết luận sau vài tháng rằng các hành động của chính quyền Trump liên quan đến USAID là bất hợp pháp, thì việc đưa cơ quan này trở lại hoạt động như trước có thể là bất khả thi. Nhiều nhân viên có thể đã tìm việc làm khác. Nhân sự mới phải được tuyển dụng và đào tạo. Các hợp đồng đã bị chấm dứt hoặc vô hiệu hóa sẽ phải được đàm phán lại. Các quốc gia, cộng đồng đã nhận được sự giúp đỡ từ USAID có thể sẽ mất tin tưởng với các chương trình được gia hạn, vì lo ngại các dịch vụ có thể bị cắt đứt một lần nữa.
Một chiến thuật khác của chính quyền Trump là tấn công trên diện rộng. Khi đảng Cộng Hòa không đồng tình với một hành động hành pháp nào của Joe Biden - ví dụ như kế hoạch xóa nợ cho sinh viên - họ kiện lên tòa án liên bang để xin lệnh cấm trên toàn quốc, nhằm ngăn chặn việc thực hiện kế hoạch.
Nhưng lệnh cấm sẽ không hữu ích với chiến thuật của Trump. Một tòa án chặn một lệnh hành pháp là không đủ để ngăn chính quyền thử nhiều chiến thuật khác nhau. Vào năm 2017, tòa án đã chặn hai phiên bản đầu tiên của lệnh của Trump cấm đi đến Hoa Kỳ từ các quốc gia có đa số dân theo Hồi Giáo; nhưng cuối cùng đã cho phép phiên bản thứ ba có hiệu lực. Tương tự, nếu Trump và Musk tấn công vào một cơ quan bị tòa ngăn chặn, họ sẽ thử các chiến thuật tương tự với các cơ quan khác.
Chiến lược hành động nhanh chóng và phá vỡ mọi thứ sẽ thành công nếu phía tòa án không thể theo kịp tất cả các đợt tấn công khác nhau. Tòa án có thể là một công cụ bảo vệ Hiến pháp, nhưng một mình nó không đủ đối phó với nhiều thủ đoạn của Trump và Musk.
Kế đến là vấn đề thẩm quyền. Các nhà nghiên cứu lập luận rằng lệnh của tòa án chủ yếu có tác dụng ngăn chặn chính phủ làm một điều gì, chứ không phải ép buộc chính phủ phải làm điều gì đó. Các thẩm phán đã bày tỏ lo ngại rằng chính quyền Trump có thể không tuân thủ lệnh ngừng đóng băng tài trợ. Ví dụ, một thẩm phán liên bang tại Massachusetts đã ra lệnh cho chính quyền Trump không thực hiện các thay đổi đối với nguồn tài trợ nghiên cứu liên bang, đồng thời phải cung cấp bằng chứng rằng chính quyền đã tuân thủ lệnh của tòa án. Nhưng họ nhận thấy rằng chính quyền Trump đã không tuân thủ lệnh của tòa án. Cho đến nay vẫn chưa có bất kỳ một trừng phạt nào đối với Trump và những người trong chính phủ.
Cũng không rõ liệu Trump có tuân thủ các phán quyết của Tối Cao Pháp Viện nếu chống lại ông hay không. Trên đường vận động tranh cử, JD Vance đã từng nói: "Khi tòa án ngăn cản, hãy về phíaớc đất nước như Andrew Jackson, nói rằng thẩm phán đã đưa ra phán quyết, hãy cứ để ông ta thực thi phán quyết đó.'" Gần đây, Vance còn tuyên bố rằng tòa án không được phép kiểm soát quyền lực hợp pháp của cơ quan hành pháp, ám chỉ sự phản đối mạnh mẽ đối với các phán quyết của tòa án mà chính quyền không đồng tình.
Tất cả những điều nói trên không có nghĩa là tòa án hoàn toàn vô dụng trước chính quyền Trump. Cũng không có nghĩa là không nên kiện để phản đối các hành động bất hợp pháp hoặc vi hiến của chính quyền. Tòa án, đặc biệt là Tối Cao Pháp Viện, được thành lập để phân xử các tranh chấp quyền lực giữa Quốc Hội và tổng thống. Nhưng chỉ riêng tòa án sẽ không đủ. Tòa án giống như một loại thuốc kháng sinh trên vết thương, giúp chữa lành và ngăn ngừa nhiễm trùng thêm. Nhưng chúng không thể cứu sống một bệnh nhân bị thương nặng. Để làm được điều này, cần có một chiến lược chính trị mạnh mẽ, toàn diện. Người dân Mỹ có trách nhiệm chung, hành động chung trong việc đảm bảo Hiến Pháp phải được thực thi và duy trì bền vững.
Việt Báo biên dịch
Ảnh: Tối Cao Pháp Viện. (Nguồn: https://www.supremecourt.gov/about/photos.aspx )
Gửi ý kiến của bạn
