Ca Khúc Xây Dựng Nông Thôn: Một Dòng Nhạc Đặc Sắc Phục Vụ Làng Quê VNCH

Vào ngày Chủ Nhật 24/09/2023, trong một cuộc họp mặt thường niên của Hội Ái Hữu Linh Sơn Lĩnh, một nhóm thân hữu trong bộ đồ màu đen đã lên sân khấu hát lại một số ca khúc sinh hoạt của Phòng Trào Xây Dựng Nông Thôn (XDNT) trước 1975. Một số thân hữu tham dự ngạc nhiên và thú vị khi nhận ra rằng có rất nhiều ca khúc của phong trào này có giá trị, nhưng tác giả và tác phẩm của họ không mấy người trong cộng đồng biết đến. Nhân dịp này, anh Dương Văn Loan, một nhạc sĩ của đoàn văn công Chí Linh của Chương Trình XDNT, đã kể lại một số hoạt động chính, cũng như một số nhạc sĩ, ca khúc tiêu biểu của nhóm trước 1975.

Có một ca khúc rất phổ biến mà Phong Trào Hướng Đạo Việt Nam, Phong Trào Du Ca và nhiều hội đoàn trong cộng đồng vẫn hát mỗi khi chia tay từ nhiều năm nay, đó là Bài Ca Tạm Biệt:

Gặp nhau đâу rồi chia taу
ngàу vàng như đã vụt qua trong phút giâу.
Ɲiềm hăng saу còn chưa phai,
đường trường sông núi hẹn mai ta sum vầу…

Không có nhiều người biết rằng đây là sáng tác của cố nhạc sĩ Viết Chung, là trưởng đoàn Văn Công Chí Linh sau cùng trước biến cố Tháng Tư Đen. Đây cũng chính là ca khúc tạm biệt chính thức sau mỗi khóa huấn luyện cán bộ XDNT tại trung tâm huấn luyện Chí Linh ở Vũng Tàu. Thời đó, trước khi rời trại huấn luyện để trở về công tác tại các vùng nông thôn, các cán bộ gặp nhau tâm tình trong một Đêm Suy Tư. Rồi sáng hôm sau, họ quây thành vòng tròn để hát lời tạm biệt. Lời hai và lời ba rõ ràng là viết trong bối cảnh của trại Chí Linh của phong trào XDNT:

Chương Trình Xây Dựng Nông Thôn được thành lập từ khoảng năm 1965, nhằm đào tạo đưa cán bộ quốc gia về vùng nông thôn để ngăn chặn ảnh hưởng của CSVN tại các làng quê Miền Nam. Tướng Nguyễn Đức Thắng là người hình thành trung tâm Huấn Luyện Chí Linh để huấn luyện cán bộ XDNT. Đoàn văn công Chí Linh được hình thành ngay sau đó, với mục đích phục vụ các khóa sinh trong các đợt huấn luyện, đồng thời xây dựng phong trào văn nghệ cộng đồng dành cho nông thôn. Trong những ngày khởi đầu, đoàn chưa có ca khúc sinh họat riêng. Nhạc sĩ Phạm Duy đã được mời về, ở trên đất trại cả tháng trời để sinh hoạt cùng cán bộ, văn công. Cũng vào thời đó, trong bộ áo bà ba màu đen, Phạm Duy đã sáng tác hai ca khúc được xem như nhạc hiệu đoàn chính thức của XDNT. Ca khúc Nông Thôn Quật Khởi xác định rõ mục tiêu của Chương Trình Xây Dựng Nông Thôn:

Còn ca khúc Khoác Áo Màu Đen nói lên niềm kiêu hãnh về bộ đồng phục màu đen của người cán bộ XDNT:

Đoàn văn công Chí Linh ngoài nhiệm vụ phục vụ tại trung tâm huấn luyện còn đi công tác khắp các tỉnh, để hát phục vụ cộng đồng nông thôn. Đoàn cũng phụ trách các chương trình truyền hình, truyền thanh XDNT ở Sài Gòn. Được biết Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu rất hài lòng với đoàn, cho nên có dự định đưa đoàn đi lưu diễn ở nước ngoài, để cân bằng với những hoạt động tuyên truyền văn nghệ của CSVN trên trường quốc tế. Vào năm 1970, nhạc sĩ Viết Chung đã dẫn đoàn văn công Chí Linh đi trình diễn tại hội chợ quốc tế Osaka, được khán giả hoan nghênh nhiệt liệt.

Số lượng nhạc sĩ sáng tác ca khúc của đoàn văn công Chí Linh không nhiều, có thể kể một vài cái tên như Viết Chung, Trần Văn Bùi, Phan Công Danh, Nguyễn Tùng, Dương Văn Loan… Cũng là nhạc cộng đồng giống như nhạc của phong trào du ca, phong trào hướng đạo, nhưng các tác giả-tác phẩm của dòng nhạc XDNT ít được biết đến hơn trong xã hội Miền Nam trước 1975. Nguyên nhân chủ yếu là vì đoàn văn công Chí Linh chủ yếu hoạt động ở vùng nông thôn, và nhắm đến đối tượng là những người sống ở làng quê chứ không phải thành phố. Một số ca khúc được sáng tác để phục vụ các chiến dịch của chương trình XDNT trong từng thời điểm. Nhưng không phải vì thế mà nhạc XDNT kém phần giá trị. Ngược lại, rất nhiều trong số đó là những ca khúc đặc sắc, với tình yêu đất nước nồng nàn, với tấm chân tình dành cho làng quê Việt Nam thắm thiết.

Đường Đi Không Khó là một ca khúc của nhạc sĩ Phan Công Danh, hiện vẫn rất phổ biến trong phong trào hướng đạo, du ca. Ca khúc ngắn ngủi này là lời nhắc nhở sự vượt khó đối với người cán bộ XDNT trên con đường phục vụ tổ quốc, dân tộc:

Vào năm 1972, trong một lần đi công tác tại Nha Trang, khi nghe tin các phe tham chiến tại Việt Nam cùng ngồi tại Paris để đàm phán nhằm chấm dứt cuộc chiến tranh Việt Nam, nhạc sĩ Viết Chung cảm hứng sáng tác ca khúc Ngồi Chung. Ca khúc đầy tính nhân bản này thể hiện niềm khát khao hòa bình của tập thể quân dân cán chính VNCH, luôn hy vọng người dân hai miền Nam Bắc có thể ngồi lại chung với nhau như những người cùng dòng máu đỏ da vàng:

Nhưng tiếc thay, những niềm hy vọng đó sớm tan biến, bởi vì hòa bình, niềm tin không thể xây dựng được từ một phía…

Đoàn văn công Chí Linh cũng trình bày những ca khúc quê hương của nhiều tác giả khác. Một trong những ca khúc mà đoàn văn công Chí Linh thường hát khi đi công tác trên khắp miền đất nước là “Những Nẻo Đường Việt Nam” của nhạc sĩ Thanh Bình. Chỉ có những ai đã từng rong ruổi trên những con đường thôn xóm Việt Nam mới có thể viết lên những lời ca chân tình, chạm sâu vào lòng người đến thế:

Được biết, đoàn văn công Chí Linh cũng rất chú trọng đến các em thiếu nhi nông thôn. Các nhạc sĩ của đoàn đã sáng tác hàng trăm ca khúc thiếu nhi, đi đến những trường học trong thôn làng để dạy cho các em hát. Những ca khúc này cho đến nay vẫn rất ít được phổ biến tại hải ngoại.

Đến ngày nay, những người còn lại của đoàn văn công Chí Linh đã bước qua ngưỡng tuổi cổ lai hy. Khi những mái đầu bạc có dịp ngồi lại, họ vẫn hát với nhau với một trái tim đầy nhiệt huyết với quê hương, dân tộc từ hơn nửa thế kỷ trước. Chỉ có điều, những sáng tác của họ vẫn chưa được lưu trữ, phổ biến rộng hơn để xứng tầm với giá trị của chúng. Hy vọng những ca khúc của chương trình XDNT sẽ được lưu truyền cho những thế hệ trẻ Việt Nam trong tương lai, tương tự như những dòng nhạc có giá trị khác của nền âm nhạc Miền Nam trước 1975.