Câu Chuyện Y Học: Cơn Suyễn Trong Mùa Xuân
Suyễn là bệnh viêm khí quản kinh niên. Năm 1998, có hơn 17 triệu người bị suyễn tại Hoa Kỳ. 10-12% là trẻ em bị suyễn. Mỗi năm ở Mỹ có 5 ngàn người chết vì suyễn. Số người chết vì suyễn tăng gấp đôi, kể từ năm 1979 tới 1995. Nguyên nhân chính sinh ra suyễn một phần do môi trường ô nhiễm tăng trưởng, quá nhiều bụi phấn hoa, thiếu điều hoà không khí trong nhà, không kiểm soát gia súc kỹ lưỡng, và thuốc dùng không đúng cách.
Suyễn có thể do nhiễm trùng hay siêu vi trùng như cảm lạnh, cúm hay viêm xoang. Những hóa chất kích thích mạnh cũng có thể gây suyễn. Khói thuốc lá, tập thể dục quá mức cũng gây suyễn. Ngay cả thời tiết xấu thay đổi, ẩm ướt hay trời lạnh cũng có thể sinh ra suyễn. Ít người để ý những trường hợp như căng thẳng quá độ, đùa nghịch quá mức hay khóc lóc cũng gây suyễn.
* Ba cơ nguyên gây bệnh suyễn:
Thứ nhất là do đường dẫn phổi bị nghẹt. Xung quanh đường phổi có những giây thịt. Khi bị suyễn, những giây thịt co lại làm nghẹt đường phổi. Do đó không khí không thể qua lại dễ dàng khiến bệnh nhân khó thở. Không khí thổi qua những đường phổi co nhỏ gây tiếng khò khè.
Thứ 2 là viêm ống phổi, làm đỏ và sưng ống phổi. Hiện tượng viêm làm hư ống phổi, và đôi khi hư cả phổi. Bởi vậy điểm quan trọng nhất chữa phổi là phải chữa hiện tượng viêm trong cuống phổi.
Thứ 3 là những đường phổi thường rất nhạy cảm. Khi bị những chất gây dị ứng như phấn hoa hay bụi bậm dễ phản ứng làm đường phổi co nhỏ.
Như đã nói ở trên, suyễn là bệnh viêm khí quản kinh niên, gây ra khó thở, khò khè, tức ngực, và ho. Phần lớn bệnh nhân lên cơn suyễn vào ban đêm hay về sáng. Không phải mọi người đều có những triệu chứng suyễn kể trên, nhưng triệu chứng suyễn thay đổi nhiều ít tùy theo mỗi trường hợp. Triệu chứng suyễn cũng thay đổi theo từng cơn suyễn. Khi bị lên cơn suyễn thì triệu chứng suyễn có thể trở nên trầm trọng hơn.
Nếu không chữa kịp thời, suyễn sẽ làm nghẹt đường hô hấp vĩnh viễn, không thể trở lại bình thường. Một phần vì do mô keo (collagen) sinh sản quá mức. Phần khác, tại biểu mô (epithelial) sưng lên. Bởi vậy, nguyên tắc căn bản chữa suyễn là phải chữa viêm khí quản.
Cách chữa suyễn: Có 2 loại thuốc chữa suyễn. Một là làm cơn suyễn hạ tức thời. Hai là giảm suyễn lâu dài. Dùng thuốc giảm suyễn tức thời giúp chặn cơn suyễn. Còn phòng ngừa suyễn mỗi ngày là để bảo vệ phổi, và tránh khỏi lên cơn suyễn bất thình lình.Thực ra, phương pháp chữa suyễn rất phức tạp, vì tùy theo trường hợp cấp tính hay kinh niên. Cách chữa cấp tính chia làm bốn giai đoạn: từ loại bệnh rất nặng, tới suyễn trung bình. Hay bệnh suyễn nhẹ nhưng kéo dài giai dẳng. Bệnh nhẹ nhưng suyễn sẩy ra thất thường, tùy theo triệu chứng thay đổi, tùy theo thời gian dài ngắn.
Cách chữa suyễn cũng thay đổi tùy theo từng trường hợp, tùy theo từng trẻ em.
Thuốc chữa suyễn có nhiều loại, thay đổi theo nặng nhẹ. Thí dụ thuốc bơm chống viêm cuống phổi (inhaled corticosteroid hay cromolyn, neocromil), thuốc uống làm nở cuống phổi lâu dài (long-acting bronchodilator: long-acting inhaled beta-2-agonist hay theophylline, Zirfirlufast hay Zileuton), thuốc uống 'corticosteroid'. Thuốc cần toa, cần bác sĩ theo rõi.
Mục đích chữa suyễn kinh niên:
1) Giúp bệnh nhân sinh hoạt bình thường, kể cả vấn đề tập luyện thể dục.
2) Giữ cho phổi hoạt đng tốt hơn.
3)Phòng ngừa những triệu chứng như ho, khó thở, ban đêm hay ngày.
4) Nhưng cần nhất tránh tập thể dục qúa mạnh để khỏi lên cơn suyễn.
5) Đề phòng không cho cơn suyễn dễ trở lại.
6)Dùng thuốc liều lượng vừa phải, ít công phạt.
Hỏi bác sĩ gia đình cách dùng ống thổi (Flowmeter) để tự kiểm soát sức thở. Dùng thuốc và điều chỉnh thuốc cho phù hợp.
Hỏi bác sĩ cách dùng ống bơm thuốc (Metered dose Inhalers) cho an toàn và đúng: từ lúc mở ống thuốc, lúc thở nhẹ ra, lúc bơm thuốc vào miệng, tay bấm ống thuốc, lúc hít vào bằng miệng, lúc ngưng thở từ 4 tới 10 giây, lúc thở ra nhè nhẹ bằng mũi, và lúc chờ sau 30 giây sẽ bơm lần thứ hai.
Ngoài ra, cần biết cách phòng ngừa suyễn cho bệnh nhân an toàn. Chẳng hạn, cần thuốc phòng ngừa suyễn để khỏi bị ho, khò khè, bị cứng lồng ngực (2-3 lần mt tuần lễ). Tránh nửa đêm thức giấc vì suyễn. Để ý chặn suyễn nếu sắp lên cơn. Hoặc, mỗi ngày, bệnh nhân phải dùng thuốc giảm cơn suyễn tức thời.
Nên gặp bác sĩ thường xuyên để theo rõi. Vì dôi khi cần phải đổi thuốc.
Nhớ luôn luôn mang theo thuốc trong người khi ra khỏi nhà.
Phải canh chừng, biết những triệu chứng sắp lên cơn suyễn, như: ho, khò khè, cứng lồng ngực, nửa đêm thức giấc, để dùng thuốc cho kịp thời.
Nếu không thuyên giảm, cần vào nhà thương cấp cứu ngay. Nhất là khi bện nhân khó thở, hơi thở nhanh, không đi được và không nói nên lời, môi và móng tay tím bầm, nhịp tim và mạch dồn dập. Ngay cả khi dùng thuốc mà bệnh không bớt cũng phải vào nhà thương cấp cứu ngay. Đừng để quá trể.
Cũng nên tham khảo bác sĩ gia đình để hiểu tường tận về suyễn. nhất là các bậc cha mẹ cần biết trong trường hợp nào phải đưa con em vào nhà thương chữa khẩn cấp.
Nhưng, quan trọng nhất là để ý đến môi trường, nơi mình đang sống, và tránh nguyên nhân sinh ra suyễn. Thí dụ, tránh ô nhiễm, không ra ngoài gặp ngày bị nhiều ô nhiễm và đóng kín cửa sổ, dùng máy điều hòa không khí. Tránh bụi phấn hoa, nên ở trong nhà khi mùa hoa nở. Giảm bụi do mọt 'mites' gây ra. Không trải thảm trong phòng ngủ, và nếu có thể, không dùng thảm trong nhà. Bỏ màn cửa, mành mành. Dùng vải nylon đặc biệt bao gối, nệm. Bỏ đồ chơi ra khỏi phòng ngủ. Hút bụi đồ chơi thường xuyên. Đôi khi để đồ chơi trong máy lạnh 'freezers' để giết bọ 'mites'! Mỗi tuần, rửa giường ngủ bằng nước nóng. Khi hút bụi nhớ dùng đồ che mồm, mũi. Giữ nhà cửa khô ráo, tránh ẩm ướt.Tránh nấm, mốc mọc trong nhà: Không dùng máy hơi nước làm ẩm trong nhà. Mỗi tuần, thay đổi đồ lọc không khí. Dùng thuốc (bleach solution) khử mốc trong nhà tắm.Trừ dán, giết dán thường xuyên và để đồ ăn ra xa để dán khỏi bò vào. Và sau hết, tránh nuôi gia súc trong nhà, và nhất là không cho trẻ em ngủ chung với chó, mèo.
Tin Mới: Bơm Corticosteroids Trị Suyễn Nhẹ Trẻ Em Hữu Hiệu
Đây là một trong những bài y khoa đặc thù nói về vai trò thuốc bơm Corticosterids liều lượng nhỏ có thể chữa bệnh suyễn trẻ em loại nhẹ và kinh niên. Suyễn nhẹ và kinh niên lên cơn hơn 2 lần mỗi tuần lễ và thường không bị suyễn nhiều quá một lần mỗi ngày. Thường lên cơn suyễn hơn 2 lần mỗi tháng và đôi khi bị bệnh nặng trẻ em không thể hoạt động được bình thường.
Đây là lần đầu tiên, kết quả đã được đăng trong báo Journal of Allergy of Clinical Immunology, tháng Giêng 2007. Thử nghiệm cho tổng số 285 trẻ em, từ 6 tới 14 tuổi, bị suyễn nhẹ so với trẻ em bị suyễn trung bình. Loại 1, mỗi trẻ được hít một lượng nhỏ corticosterids (200 mcg Fluticasone) vào phổi mỗi ngày. Loạt 2, mỗi trẻ được hít 2 thuốc:100 mcg Fluticasone mỗi buổi sáng và 50 mcg Salmeterol ngày 2 lần Và loạt 3, trẻ được dùng thuốc chống thụ thể Leukotriene (Montelucast). Kết quả cho thấy sau 48 tuần lễ, trẻ em từng được hít corticosteroids lúc đầu giảm triệu chứng suyễn, tình trạng nhẹ và trung bình một cách hữu hiệu Đây cũng là lần đầu tiên có cuộc nghiên cứu 3 loại thuốc suyễn cho trẻ em. Và cả thứ thuốc đều an toàn ch ỉ d ùng cho trẻ. Kết quả cho thấy khi trẻ bị suyễn kinh niên dùng thuốc bơm corticosteroids hay 2 thuốc phối hợp Corticosteroids và Salmeterol, hữu hiệu hơn khi trẻ dùng thuốc Montelukast. Điều quan trọng là phải gia giảm suyễn và phải theo dõi bệnh kỹ lưỡng.
Kiểm soát suyễn chia là 3 gia đoạn:
1) Theo dõi triệu chứng để biết độ trầm trọng của suyễn. Phải cho bác sĩ biết nếu những triệu chứng như khó thở càng ngày càng nhiều. Bệnh nhân thường bị khó ngủ vì khò khè và ho. Đau ngực, nặng ngực. Công việc ngoài trường hay trong nhà giảm đi vì triệu chứng suyễn. Ngược lại, khi tập luyện thể dục, triệu chứng suyễn tăng hơn.
2) Nhờ dùng máy thở để đo chức năng phổi, bác sĩ có thể rõ tình trạng biến chuyển suyễn ra sao.
3) Tùy theo triệu chứng suyễn và chức năng của phổi sẽ giúp bác sĩ thay đổi lối chữa bệnh phổi.
Đây là lần đầu tiên, chúng ta được thấy điều trị tổng hợp ba thứ thuốc so sánh điều trị suyễn với liều lượng thấp cho trẻ em bị suyễn nhẹ và kinh niên.
[References: 1) Brice A. Labruzzo, Lisa Edgerton, Staley Rideout, Journal of Family Practice, 56: 137, 2007. 2) Hannu Kankaanranta, Aarrne Lahdensuo, Eava Moilanen, and Peter J Barnes, Respiratory Research, 5: 17, 2004., 3) NIH News-National Institutes of Health, January 23, 2007, va 4) http://www.nmlbi.nih.gov
Trần Mạnh Ngô, M.D., Ph.D.; e-mail: [email protected]; Xin Mời Quý Anh Chị Ghé Thăm Y Dược Ngày Nay, www.yduocngaynay.com, một Trang Web Y Khoa Của Người Việt Viết Cho Người Việt.
Send comment
