Đây là câu thơ cuối đoạn hai, trong năm đoạn, bài “Trúc và Nhện” của Thiền- sư Tuệ Sỹ. Tựa bài thơ cho tôi ấn tượng của sự tương phản. Trúc, tượng trưng người quân tử, lòng cương trực, chí bất khuất (vô trúc sử nhân đọa tục); nhện là loài nhỏ bé, tầm thường, xuất hiện nơi đâu là tạo rác rưởi bụi bặm nơi ấy. Thế mà bài thơ năm chữ của vị Thiền-sư khả kính lại để nhện giăng tơ bên người quân tử, hẳn là ngài phải ẩn dụ nỗi niềm gì.
Không ngờ bài học đó lại đang cho chúng ta thấy được phần nào niềm bi phẫn của vị sứ giả Như Lai, người mang đại nguyện vào đời, dàn trải nỗi thống hận của Quê Hương Dân Tộc qua thi ca thẳm sâu trí tuệ. Nào đâu là trúc" Nào đâu là nhện" Trúc dẫu gầy vẫn ngả bóng xanh, vẫn che ngày nắng, vẫn cảm thương gió lay ánh nhện, mưa trĩu tơ vương. “Tóc trắng nhện tơ lòa” có phải là tơ nhện trắng hay chính là hình ảnh vị sư già mỏi mòn trong ngục tối nên thế nhân mới thấy được tóc trắng sương mai" “Ngõ vào qua khóm trúc” có phải là tinh thần vườn Trúc Lâm mà Thái Tử Kỳ-Đà và Trưởng giả Cấp Cô Độc đã xây dựng để cúng dường Đức Phật và Tăng đoàn khi xưa" Khu vườn đó có-cửa-mà-không-cửa. Đó là Vô-Môn-Quan. “Cửa khép vượt đường mây”. Tội nghiệp thay cho những chúng sanh vô minh đã đem khóa trần tục mà khóa cửa thần tiên, đem sức mạnh, dọa nạt, tra tấn, tù đầy mà mong bức tử những điều bất tử.
Bạn hỏi tôi có ôn bài vừa học để hiểu được đoạn thơ cuối không" Bạn ơi, chúng ta hãy hướng về trời Nam, đảnh lễ vị Thiền-sư đang thể hiện trọn vẹn Bồ-Tát-Hạnh, dùng tấm thân vô thường làm thuyền Bát Nhã, tự hiến mình thành nỗi khổ đau cho muôn người. Đây là nỗi khổ đau được nuôi dưỡng bằng lòng từ bi để phát triển Tâm Bồ Đề cứu độ chúng sanh. Theo bài chúng ta vừa học thì đây chính là nỗi khổ đau hữu ích, ngược lại với sự khổ đau vô ích do luyến ái vị kỷ gây ra, chỉ khiến tâm hồn ta tàn hoại.
Thượng Tọa Thích Tuệ Sỹ không phải chỉ là một vị Thiền sư trí tuệ, khả kính. Ngài còn là một thi sỹ nên trên phương diện nghệ thuật, nếu chúng ta nhìn ngài qua phong thái một Thi- Sỹ-Thiền-Sư thì ta có thể tin rằng ngài dễ dàng đạt tới tuyệt đỉnh nghệ thuật vì thông thường, người nghệ sỹ chưa thể đạt tới tuyệt đỉnh nghệ thuật nếu chưa đạt tới tuyệt đỉnh tâm linh, phải thế không bạn" Bạn thử đọc lại bốn câu kết, bạn sẽ đồng ý với tôi ngay:
Trúc già ngọn phơi phới
Trời hận tuôn mưa rào
Nặng trĩu tình tơ nước
Trúc già lặng cúi đầu.
Bạn có thấy đâu là nghệ thuật, đâu là tâm linh không " Hay cả hai đã quyện chặt vào nhau thành niềm thống hận mà ngài phát nguyện tải nặng trên vai" Ngọn trúc già vẫn bi tráng phơi phới với không gian, thời gian dù trời hận có tuôn mưa rào. Nhưng ngọn trúc đó sẽ quằn quại, sẽ đớn đau vì “tình tơ nước”.
Trong buổi chiều nhiều gió đó, bạn và tôi đã ngồi im lặng bên nhau rất lâu, tận dụng mọi hiểu biết cạn cợt mới thấp thoáng thấy sự có mặt tưởng là vô tình của con nhện, mà đó có thể chính là tuyệt đỉnh nghệ thuật qua ẩn dụ tơ nhện để nói đến tơ lòng. Và chỉ có lòng xót thương chúng sinh mới khiến trúc già lặng cúi đầu !
Biết được sự hiến dâng bi tráng như thế, trong chúng ta có ai đã nghe gió nhắn, lời trầm thống này chưa:
“Ơi người cắt cỏ ở bên sông
Nước cuộn ngoài khơi có bận lòng
Phấn liễu một thời run khóe mọng
Hương rừng mờ nhạt rải tầng không.”
Diệu Trân
Tháng tư 2005
Bạn muốn tôi đọc cho bạn nghe ư" Chiều nay gió mát quá, chúng ta hãy ra vườn uống trà rồi tôi sẽ đọc cho bạn nghe nhé!
Đây, bài “Trúc và Nhện”, Thiền-sư Tuệ Sỹ viết thế này:
Nắng sớm in tường bạc
Trúc gầy ngả bóng xanh
Tâm tư lắng tĩnh mặc
Tơ nhện buông xuôi cành
Trúc biếc che ngày nắng
Hương chiều đuổi mộng xa
Phương trời nhuộm ráng đỏ
Tóc trắng nhện tơ lòa
Gió khẽ lay cành trúc
Hương vàng ánh nhện tơ
Buông rời giấc tịnh tọa
Nghe động phương trời xa
Ngõ vào qua khóm trúc
Cửa khép vượt đường mây
Tá túc trăng hờn nhện
Nghiêng nghiêng áo lụa dài
Trúc già ngọn phơi phới
Trời hận tuôn mưa rào
Nặng trĩu tình tơ nước
Trúc già lặng cúi đầu.
Đặt tách trà xuống, bạn nói một câu không ăn nhập gì với bài thơ bạn vừa yêu cầu tôi đọc cho nghe:
- Kìa, con hoàng-anh đậu bên bờ giậu có một mình thôi ư"
May là chúng ta đã hiểu nhau đủ, để tôi có thể biết chắc rằng câu nói vô thưởng vô phạt của bạn là cốt che giấu xúc động trong lòng, chứ không phải tôi đọc thơ mà bạn hờ hững chẳng buồn nghe. Đúng như tôi nghĩ, bạn lại đang tự nói:
- Nó không một mình đâu vì nó biết các bạn nó đang vỗ cánh trên khắp vùng trời bao la kia.
Bạn nhìn tôi đăm đăm khi nói như thế. Bạn pha trà đậm quá, nhấp hớp đầu, tôi phải nhăn mặt, vậy mà hậu vị lại ngọt lịm như những bài học, mới nghe qua, chúng ta thấy khó chấp nhận, nhưng hiểu ra rồi mới thấm thía đạo vị. Như tuần trước chúng ta học về sự khổ đau. Thầy nói “có hai loại khổ đau là khổ đau vô ích và khổ đau hữu ích” chúng ta đã nhìn nhau, cùng khởi niệm nghi ngờ. Khổ đau là khổ đau, sao còn có khổ đau vô ích hay hữu ích nữa! Cùng lắm thì chỉ chấp nhận được loại đầu vì khi đã bị khổ đau là vô ích rồi; nhưng khổ đau mà còn hữu ích là thế nào"
Không ngờ bài học đó lại đang cho chúng ta thấy được phần nào niềm bi phẫn của vị sứ giả Như Lai, người mang đại nguyện vào đời, dàn trải nỗi thống hận của Quê Hương Dân Tộc qua thi ca thẳm sâu trí tuệ. Nào đâu là trúc" Nào đâu là nhện" Trúc dẫu gầy vẫn ngả bóng xanh, vẫn che ngày nắng, vẫn cảm thương gió lay ánh nhện, mưa trĩu tơ vương. “Tóc trắng nhện tơ lòa” có phải là tơ nhện trắng hay chính là hình ảnh vị sư già mỏi mòn trong ngục tối nên thế nhân mới thấy được tóc trắng sương mai" “Ngõ vào qua khóm trúc” có phải là tinh thần vườn Trúc Lâm mà Thái Tử Kỳ-Đà và Trưởng giả Cấp Cô Độc đã xây dựng để cúng dường Đức Phật và Tăng đoàn khi xưa" Khu vườn đó có-cửa-mà-không-cửa. Đó là Vô-Môn-Quan. “Cửa khép vượt đường mây”. Tội nghiệp thay cho những chúng sanh vô minh đã đem khóa trần tục mà khóa cửa thần tiên, đem sức mạnh, dọa nạt, tra tấn, tù đầy mà mong bức tử những điều bất tử.
Bạn hỏi tôi có ôn bài vừa học để hiểu được đoạn thơ cuối không" Bạn ơi, chúng ta hãy hướng về trời Nam, đảnh lễ vị Thiền-sư đang thể hiện trọn vẹn Bồ-Tát-Hạnh, dùng tấm thân vô thường làm thuyền Bát Nhã, tự hiến mình thành nỗi khổ đau cho muôn người. Đây là nỗi khổ đau được nuôi dưỡng bằng lòng từ bi để phát triển Tâm Bồ Đề cứu độ chúng sanh. Theo bài chúng ta vừa học thì đây chính là nỗi khổ đau hữu ích, ngược lại với sự khổ đau vô ích do luyến ái vị kỷ gây ra, chỉ khiến tâm hồn ta tàn hoại.
Thượng Tọa Thích Tuệ Sỹ không phải chỉ là một vị Thiền sư trí tuệ, khả kính. Ngài còn là một thi sỹ nên trên phương diện nghệ thuật, nếu chúng ta nhìn ngài qua phong thái một Thi- Sỹ-Thiền-Sư thì ta có thể tin rằng ngài dễ dàng đạt tới tuyệt đỉnh nghệ thuật vì thông thường, người nghệ sỹ chưa thể đạt tới tuyệt đỉnh nghệ thuật nếu chưa đạt tới tuyệt đỉnh tâm linh, phải thế không bạn" Bạn thử đọc lại bốn câu kết, bạn sẽ đồng ý với tôi ngay:
Trúc già ngọn phơi phới
Trời hận tuôn mưa rào
Nặng trĩu tình tơ nước
Trúc già lặng cúi đầu.
Bạn có thấy đâu là nghệ thuật, đâu là tâm linh không " Hay cả hai đã quyện chặt vào nhau thành niềm thống hận mà ngài phát nguyện tải nặng trên vai" Ngọn trúc già vẫn bi tráng phơi phới với không gian, thời gian dù trời hận có tuôn mưa rào. Nhưng ngọn trúc đó sẽ quằn quại, sẽ đớn đau vì “tình tơ nước”.
Trong buổi chiều nhiều gió đó, bạn và tôi đã ngồi im lặng bên nhau rất lâu, tận dụng mọi hiểu biết cạn cợt mới thấp thoáng thấy sự có mặt tưởng là vô tình của con nhện, mà đó có thể chính là tuyệt đỉnh nghệ thuật qua ẩn dụ tơ nhện để nói đến tơ lòng. Và chỉ có lòng xót thương chúng sinh mới khiến trúc già lặng cúi đầu !
Biết được sự hiến dâng bi tráng như thế, trong chúng ta có ai đã nghe gió nhắn, lời trầm thống này chưa:
“Ơi người cắt cỏ ở bên sông
Nước cuộn ngoài khơi có bận lòng
Phấn liễu một thời run khóe mọng
Hương rừng mờ nhạt rải tầng không.”
Diệu Trân
Tháng tư 2005
Gửi ý kiến của bạn
