Heureka! Nó Đây Rồi! (4)

Diễn văn Nobel 2002
Imre Kertész

Đúng ra là tôi nhắm một điều khác. Nói vậy không có nghĩa, tôi chịu thua trong việc tìm kiếm chân lý, nhưng có lẽ, tôi nhắm tới một chân lý khác. Trong thị trường tự do về sách vở, và tư tưởng, có thể tôi cũng cố kiếm ra một hình thức tiểu thuyết huê dạng hơn, thí dụ như tôi có thể bẻ gẫy thời gian trong cuốn tiểu thuyết, thành những mảnh đoạn, và chỉ kể những xen mãnh liệt nhất. Nhưng, nhân vật ở trong truyện của tôi không sống thời gian riêng của cậu ở trong trại tập trung, bởi vì cậu bị trấn lột tất cả, nào thời gian, nào ngôn từ, ngay cả thân thể của cậu cũng bị trấn lột. Có cái gì của riêng cậu nữa đâu! Cậu ta không nhớ, không tưởng; cậu chỉ có đó. Thế là cậu bé đáng thương bập bà bập bệu, như một thú sập bẫy - bẫy ở đây chính là ngôn từ, dưới dạng tuyến tính, nói xong tiếng này thì mới nói tới tiếng kia - và cậu không làm sao rũ đi được những chi tiết đau đớn. Bởi vậy, thay vì lớp lang, từng chuỗi những giây phút, những thời điểm bi thảm, lớn lao, "đáng đồng tiền bát gạo" (spectacular), cậu phải chịu đủ không thiếu một chuyện đầy ải nào, và, như chính cuộc đời đầy ải, cậu chẳng có gì hay ho, này nọ, để mà "dâng hiến".
Nhưng chính phương pháp này lại làm bật ra những tia sáng đáng kể. [Phương pháp] tuyến tính đòi hỏi, mỗi hoàn cảnh phải được bầy tỏ một cách toàn diện. Nó không cho phép tôi, thí dụ, "hào phóng" bỏ qua hơn hai chục phút, chỉ vì lý do, nó là một lỗ đen trống hốc, ghê rợn, giống như một nấm mồ tập thể. Hai mươi phút phù du, khi con tầu ghé sân ga trại tù Birkeneau - mọi người rời tầu, xếp hàng trình diện viên sĩ quan làm thủ tục chọn lựa con thịt, đưa vô lò thiêu. Hai mươi phút, có khi mau, hoặc lâu hơn, nhưng cuốn tiểu thuyết đòi hỏi, mày đừng tin trí nhớ của mày. Bao nhiêu chứng tích từ những người sống sót, bao nhiêu hồi ức, bao nhiêu lời thú nhận mà tôi đã đọc được, tất cả đều thoả thuận với nhau một điều là, mọi chuyện diễn ra nhanh thoăn thoắt, không có thì giờ chú ý chú iếc gì hết. Cửa tầu bật toang, người la, chó sủa, đàn ông, đàn bà tách ra, và trong cơn túi bụi như thế, con thịt thấy mình đứng trước một viên sĩ quan. Viên sĩ quan liếc mắt một cái, duỗi tay đưa một món đồ gì đó, thế là con thịt thấy mình ở trong một bộ đồ tù.

Tôi nhớ hai mươi phút phù du này có khác. Trong khi tìm kiếm những nguồn tài liệu đích thực, tôi bắt đầu bằng cách đọc Tadeusz Borowski. Những câu chuyện kể của ông sáng sủa, độc địa, theo kiểu mình hành hạ mình, trong số đó có cuốn "Này Ông, này Bà, đường này tới Lò Thiêu". Sau đó, tôi có được một chuỗi hình ảnh, những toa tầu chở người tới sân ga Birkenau - do một người lính SS chụp, và những binh sĩ Hoa Kỳ đã tìm thấy ở một khu do đám SS trú đóng trước đó, trong trại tù Dachau đã được giải phóng. Tôi nhìn những bức hình, và cứ ngớ người ra: những khuôn mặt đàn bà tươi cười, đáng yêu vô chừng, những ánh mắt sáng ngời của những thanh thiếu niên nam nữ, tất cả đều tỏ ra đầy thiện ý, sẵn sàng, nếu không muốn nói là hồ hởi hợp tác. Bấy giờ, tôi hiểu ra, lý do tại làm sao, hai mươi phút phù du đã hoàn toàn đi vào quên lãng, ở trong trí nhớ của mọi người. Và khi nghĩ rằng, mọi chuyện như thế cứ thế lập đi lập lại, ngày này qua ngày nọ, tuần này qua tuần kia, tháng này qua tháng tới, trong nhiều năm trời ròng rã, tôi nhận ra: kỹ thuật của sự ghê rợn. Tôi hiểu ra được, bằng cách nào, người ta có thể làm cho bản chất của con người chống lại con người, chống lại cuộc đời của con người.
(còn tiếp)
Jennifer Tran chuyển ngữ

• Lốc Sập Trường, Hư Bệnh Viện Nhiều Tiểu Bang, 17 Người Chết
• Rượu Vang Thiếu, Sản Xuất Không Kịp
• Philippines Nói với LHQ: Sẽ Tiếp Tục Truy Sát Tội Đồ
• Đài Loan: Chính Khách Kỳ Cựu Eric Chu Định Tranh Cử TT