Trang Sử Việt: Võ Trứ

(1852- 1898)

 

     Võ Trứ còn gọi là Võ Văn Trứ, quê huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định. Ông từng tham gia chống Pháp với Mai Xuân Thưởng. Đến năm 1887, cuộc chiến của Mai Xuân Thưởng chấm dứt. Ông đến làm môn đệ sư cụ chùa Đá Bạc ở huyện Sơn Hòa, Phú Yên. Ông hành nghề y giúp cả người Kinh và người Thượng, nhân đấy truyền bá tư tưởng yêu nước. 

 

     Võ Trứ hoạt động mạnh mẽ, ông là lãnh tụ cuộc khởi nghĩa tăng đạo của Phật giáo chống Pháp tại hai tỉnh Bình Định và Phú Yên. Các chiến sĩ của ông đa số tham gia cuộc khởi nghĩa là những người tu sĩ Phật giáo tại chùa Đá Bạc ở cao nguyên huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên và tu sĩ chùa Hang (chùa Thạch Cốc trên núi Ly Thạch) ở huyện Phù Mỹ, chùa Chánh Danh ở huyện Phù Cát thuộc tỉnh Bình Định. Ông đã chiêu mộ đông đảo dân chúng cả người Kinh và người Thượng ở các miền núi, tham gia trong cuộc khởi nghĩa chống Pháp, Trần Cao Vân là người làm tham mưu cho ông. 

 

     Khi thế còn yếu, ông lập căn cứ tại huyện Sơn Hoà là nơi rừng núi ở phía tây tỉnh Phú Yên, được đồng bào ở đây tận tình giúp đỡ. Năm 1897, tại chùa Từ Quang (chùa Đá Trắng) ở huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, nhân ngày rằm tháng Bảy, tín đồ đến dự lễ đông đảo, ông đã tổ chức một cuộc họp quan trọng bàn bạc cuộc khởi nghĩa. Đến năm 1898, ông chỉ huy nghĩa quân tấn công toà lãnh sứ Pháp ở huyện Sông Cầu, Phú Yên nhưng thất bại, nhiều tăng sĩ và nghĩa quân tham gia khởi nghĩa bị bắt. Võ Trứ và Trần Cao Vân cũng bị Pháp bắt giam tại nhà lao Phú Yên. Võ Trứ đã khẳng khái nhận trách nhiệm là lãnh tụ duy nhất của lực lượng chống Pháp.  Do đấy sau một năm tù, Trần Cao Vân được thả về. 

 

Pháp dụ hàng, Võ Trứ bất khuất, Pháp đem giết năm 1898.