Thiên la (chòi cao lính gác), địa võng (hàng rào kẽm gai trùng trùng điệp điệp), chó săn người từng bầy, từng bầy.. và tù nhân bị chuyên chở như xúc vật... Khi những hình ảnh về trại cải tại Xô viết lần đầu tiên ra mắt khán thính giả phương Tây, và được trình chiếu trên TV ở Pháp, nhà nước Liên xô đã lắc đầu bai bải, không phải đồ zin, đồ xịn, mà là đồ dởm, "ngụy tạo". Sau đó, khi bắt buộc phải thừa nhận, họ "bèn" biện minh, làm gì có tù chính trị ở trong đám đó. Và thế là khán thính giả đài truyền hình Pháp "bèn" thở phào, "ồ, hoá ra chỉ là những tên phạm tội thông thường, mấy tù hình sự!"
Trong cuộc phỏng vấn, "Tội phạm tại Liên Xô nhìn theo quan điểm chính trị", do tờ Partisan Review thực hiện (1971), khi được hỏi, phản ứng của ông trước sự kiện trên, triết gia người Pháp, Michel Foucault đã nhớ lại một câu trả lời của nhà nước Xô viết, vào thời kỳ đó, một câu trả lời "đầy ấn tượng". Họ bảo, rằng trại tù sờ sờ ra đấy, ngay giữa trái tim thành phố (the very existence of the camp... in the middle of a city), điều này chứng tỏ chẳng có gì gây sốc ở đây. Chuyện đâu có gì mà ầm ĩ! Như thể, sự hiện diện của trại cải tạo, chẳng cần giấu diếm, chẳng cần ngụy trang, ở ngay trung tâm một thành phố, là một chứng cớ hùng hồn, rằng, "tụi này" đâu cần xin lỗi (excuse) "nhân loại"" Như thể, với cư dân thành phố Riga, sự kiện - nhà nước chẳng thèm hổ thẹn, chẳng cần che giấu trại tù - là một chứng cớ hùng hồn cho phép họ đòi hỏi sự câm lặng ở mọi người, và ở mọi nơi. Đây là lô gíc của Cyrano de Bergerac: "Bạn không có quyền chỉ trích cái mũi của tôi, bởi vì nó nằm ngay ở giữa mặt tôi".
[Theo Foucault, những người Đức, đôi khi, lại cảm thấy cần che giấu những trại tù].
Nhưng Foucault còn bị sốc, vì câu tuyên bố của nhà nước Xô Viết, "Đấy không phải là những tù nhân chính trị, mà là những tù hình sự thông thường". Và để bồi thêm, viên Phó bộ trưởng Tư pháp khẳng định, "Đừng bao giờ có ý nghĩ, rằng có người bị bỏ tù vì quan điểm chính trị, tại xứ sở này."
Foucault nói, "... [như vậy, ở nơi đó], với tôi, có vẻ như mọi hành vi chống lại luật pháp, đều mang tính chính trị. Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa, bất cứ một vi phạm luật pháp - trộm cắp chẳng hạn, thứ tội nhẹ nhất - không phải là một tội nhắm vào một tài sản tư, mà là tài sản của nhân dân, tức là chống lại xã hội, chống lại sự sản xuất của chế độ xã hội chủ nghĩa, và chống lại chính cái thể chế chính trị đóù. Tôi [Foucault], sẽ hiểu được điều này, nếu nhà cầm quyền Xô viết nói rằng, chẳng còn một người nào là tù nhân không-chính trị, bởi vì tất cả tội phạm, là tội chính trị, theo như định nghĩa. Và nếu như vậy, chúng ta phải buộc tội viên phó bộ trưởng, không chỉ về chuyện ông ta nói dối (bởi vì ông ta biết rất rõ, có tù nhân chính trị ở Xô viết), mà còn phải hỏi ông ta, làm sao mà sau 60 năm chủ nghĩa xã hội, vậy mà họ vẫn còn bộ luật hình sự dành cho những tội phạm không-chính trị"
Một tháng sau khi TV Pháp chiếu phim tài liệu về trại tù ở thành phố Riga, tin tức về vụ thả nhà toán học Leonid Plyushch làm dư luận tại đây chú ý tới sự kiện, nhà nước Xô viết tống những nhận vật ly khai vào nhà thương điên. Foucault đã bầy tỏ những ý nghĩ của ông:
"Việc an trí những người ly khai vào nhà thương điên cho thấy tính ngược ngạo (paradox: nghịch lý) quái dị tại một xứ sở tự coi nó là xã hội chủ nghĩa. Trong trường hợp sát nhân, hay mò mẫn con nít, việc truy tìm những cội rễ mang tính tâm lý của hành vi phạm pháp, và mọi toan tính nhằm chữa trị cho kẻ phạm tội, là có thể hiểu được. Nhưng trong số tất cả những công dân Xô viết, một người ly khai - như tôi hiểu, một người không chấp nhận chế độ, ruồng rẫy (reject) nó, hoặc không hiểu [nổi] nó - không thể bị, không nên bị coi là bệnh hoạn về tâm thần. Thay vì vậy, nên cho người đó có cơ hội để mở to mắt ra mà coi, để làm cho người đó ý thức thêm lên về tính... ưu việt của "chế độ ta". Tuy nhiên, [dưới chế độ đó], hơn ai hết, những người ly khai thường "hơi" bị đưa vào nhà thương điên. Điều này liệu có nghĩa, rằng một khi kẻ đó [chọn con đường] ly khai, là hết thuốc chữa, là "ngu" đến cùng cực ngu rồi! [Nguyên văn: không thể dùng những từ hợp lý lẽ, để chứng minh cho người đó thấy rằng, ly khai là không có cơ sở]. Liệu điều đó có nghĩa: phương tiện độc nhất, theo đó, thực tại Xô viết trở thành có thể chấp nhận được, đối với những ai không "khoái" cái món đó, là, thông qua những phương pháp của kẻ cầm quyền - nghĩa là qua sự sử dụng những "mê thảo", chúng sẽ tác động lên hệ thần kinh của những kẻ đó. [Nếu tôn giáo là thuốc phiện của quần chúng, thì chủ nghiã xã hội, cũng rứa!]. Sự ngược ngạo quái dị này làm bật ra một "sự thực": Thực tại Xô viết chỉ trở nên dễ chịu (pleasant), dưới tác dụng của mê thảo. Và nếu chỉ có những thứ thuốc an thần, mê thảo, mê dược mới tỏ ra diệu dụng, như vậy chứng tỏ, có một nguyên nhân thực sự, về nỗi lo lắng của đảng: Những nhà lãnh đạo Xô viết chẳng đã từng vờ đi tính ưu việt của đảng ta, mà chỉ còn lo làm sao cho quần chúng trở nên ngoan ngoãn dễ bảo" Hệ thống trừng phạt ở Xô viết cho thấy một điều: chính nhà nuớc chủ nghĩa xã hội là một sỉ nhục, đối với những ai đã từng tin vào nó. Chính sự hiện hữu của một chế độ như thế là một sỉ nhục tất cả những gì được coi là cơ bản của một phương án xã hội chủ nghĩa."
Jennifer Tran
Trong cuộc phỏng vấn, "Tội phạm tại Liên Xô nhìn theo quan điểm chính trị", do tờ Partisan Review thực hiện (1971), khi được hỏi, phản ứng của ông trước sự kiện trên, triết gia người Pháp, Michel Foucault đã nhớ lại một câu trả lời của nhà nước Xô viết, vào thời kỳ đó, một câu trả lời "đầy ấn tượng". Họ bảo, rằng trại tù sờ sờ ra đấy, ngay giữa trái tim thành phố (the very existence of the camp... in the middle of a city), điều này chứng tỏ chẳng có gì gây sốc ở đây. Chuyện đâu có gì mà ầm ĩ! Như thể, sự hiện diện của trại cải tạo, chẳng cần giấu diếm, chẳng cần ngụy trang, ở ngay trung tâm một thành phố, là một chứng cớ hùng hồn, rằng, "tụi này" đâu cần xin lỗi (excuse) "nhân loại"" Như thể, với cư dân thành phố Riga, sự kiện - nhà nước chẳng thèm hổ thẹn, chẳng cần che giấu trại tù - là một chứng cớ hùng hồn cho phép họ đòi hỏi sự câm lặng ở mọi người, và ở mọi nơi. Đây là lô gíc của Cyrano de Bergerac: "Bạn không có quyền chỉ trích cái mũi của tôi, bởi vì nó nằm ngay ở giữa mặt tôi".
[Theo Foucault, những người Đức, đôi khi, lại cảm thấy cần che giấu những trại tù].
Nhưng Foucault còn bị sốc, vì câu tuyên bố của nhà nước Xô Viết, "Đấy không phải là những tù nhân chính trị, mà là những tù hình sự thông thường". Và để bồi thêm, viên Phó bộ trưởng Tư pháp khẳng định, "Đừng bao giờ có ý nghĩ, rằng có người bị bỏ tù vì quan điểm chính trị, tại xứ sở này."
Foucault nói, "... [như vậy, ở nơi đó], với tôi, có vẻ như mọi hành vi chống lại luật pháp, đều mang tính chính trị. Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa, bất cứ một vi phạm luật pháp - trộm cắp chẳng hạn, thứ tội nhẹ nhất - không phải là một tội nhắm vào một tài sản tư, mà là tài sản của nhân dân, tức là chống lại xã hội, chống lại sự sản xuất của chế độ xã hội chủ nghĩa, và chống lại chính cái thể chế chính trị đóù. Tôi [Foucault], sẽ hiểu được điều này, nếu nhà cầm quyền Xô viết nói rằng, chẳng còn một người nào là tù nhân không-chính trị, bởi vì tất cả tội phạm, là tội chính trị, theo như định nghĩa. Và nếu như vậy, chúng ta phải buộc tội viên phó bộ trưởng, không chỉ về chuyện ông ta nói dối (bởi vì ông ta biết rất rõ, có tù nhân chính trị ở Xô viết), mà còn phải hỏi ông ta, làm sao mà sau 60 năm chủ nghĩa xã hội, vậy mà họ vẫn còn bộ luật hình sự dành cho những tội phạm không-chính trị"
Một tháng sau khi TV Pháp chiếu phim tài liệu về trại tù ở thành phố Riga, tin tức về vụ thả nhà toán học Leonid Plyushch làm dư luận tại đây chú ý tới sự kiện, nhà nước Xô viết tống những nhận vật ly khai vào nhà thương điên. Foucault đã bầy tỏ những ý nghĩ của ông:
"Việc an trí những người ly khai vào nhà thương điên cho thấy tính ngược ngạo (paradox: nghịch lý) quái dị tại một xứ sở tự coi nó là xã hội chủ nghĩa. Trong trường hợp sát nhân, hay mò mẫn con nít, việc truy tìm những cội rễ mang tính tâm lý của hành vi phạm pháp, và mọi toan tính nhằm chữa trị cho kẻ phạm tội, là có thể hiểu được. Nhưng trong số tất cả những công dân Xô viết, một người ly khai - như tôi hiểu, một người không chấp nhận chế độ, ruồng rẫy (reject) nó, hoặc không hiểu [nổi] nó - không thể bị, không nên bị coi là bệnh hoạn về tâm thần. Thay vì vậy, nên cho người đó có cơ hội để mở to mắt ra mà coi, để làm cho người đó ý thức thêm lên về tính... ưu việt của "chế độ ta". Tuy nhiên, [dưới chế độ đó], hơn ai hết, những người ly khai thường "hơi" bị đưa vào nhà thương điên. Điều này liệu có nghĩa, rằng một khi kẻ đó [chọn con đường] ly khai, là hết thuốc chữa, là "ngu" đến cùng cực ngu rồi! [Nguyên văn: không thể dùng những từ hợp lý lẽ, để chứng minh cho người đó thấy rằng, ly khai là không có cơ sở]. Liệu điều đó có nghĩa: phương tiện độc nhất, theo đó, thực tại Xô viết trở thành có thể chấp nhận được, đối với những ai không "khoái" cái món đó, là, thông qua những phương pháp của kẻ cầm quyền - nghĩa là qua sự sử dụng những "mê thảo", chúng sẽ tác động lên hệ thần kinh của những kẻ đó. [Nếu tôn giáo là thuốc phiện của quần chúng, thì chủ nghiã xã hội, cũng rứa!]. Sự ngược ngạo quái dị này làm bật ra một "sự thực": Thực tại Xô viết chỉ trở nên dễ chịu (pleasant), dưới tác dụng của mê thảo. Và nếu chỉ có những thứ thuốc an thần, mê thảo, mê dược mới tỏ ra diệu dụng, như vậy chứng tỏ, có một nguyên nhân thực sự, về nỗi lo lắng của đảng: Những nhà lãnh đạo Xô viết chẳng đã từng vờ đi tính ưu việt của đảng ta, mà chỉ còn lo làm sao cho quần chúng trở nên ngoan ngoãn dễ bảo" Hệ thống trừng phạt ở Xô viết cho thấy một điều: chính nhà nuớc chủ nghĩa xã hội là một sỉ nhục, đối với những ai đã từng tin vào nó. Chính sự hiện hữu của một chế độ như thế là một sỉ nhục tất cả những gì được coi là cơ bản của một phương án xã hội chủ nghĩa."
Jennifer Tran
Gửi ý kiến của bạn
