Theo tôi, ba nhà văn miền bắc, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Dương Thu Hương, mỗi trường hợp mỗi khác, do hoàn cảnh của mỗi người. Chuyện ưa hoặc ghét người này, hay người kia, cũng còn tuỳ theo “khẩu vị”, quan điểm của mỗi độc giả, và trên hết, còn tuỳ thái độ của người đó, đối với cả một nền văn học ở trong nước.
Nguyễn Huy Thiệp, một cách nào đó, là ý thức của một miền đất, trước cuộc chiến nam bắc. Nói khiêm tốn hơn, đây là cái nhìn của một nhà văn sáng suốt, theo nghĩa: nhà văn luôn có một quãng cách với thời đại của mình. Tướng Về Hưu chỉ là giai đoạn chót của cái nhìn sáng suốt đó. Một độc giả “sáng suốt” có thể nghĩ, mình “hiểu” NHT, như ông hiểu, về điều này: người dân miền bắc không thể biết sự thực về miền nam, nhưng những nhà lãnh đạo, phải hiểu, phải biết, rằng miền nam tự do hơn, so với miền bắc, mức sống của dân miền nam cao hơn, và đó chính là nguyên nhân của cuộc chiến. Cái Ác ở trong truyện của ông hoàn toàn không phải là Cái Ác của chủ nghĩa Cộng Sản, thoát thai từ tư tưởng Marx, mà là một Cái Ác “ở trong chuồng heo”. Kafka đã từng nhận ra trước NHT, trong truyện ngắn Y Sĩ Đồng Quê, qua cách đọc của Amos [bài viết này đã được dịch, đăng trên báo VHNT trên lưới, trên trang Tin Văn do Nguyễn Quốc Trụ phụ trách, và trên VBOL]: Người ta chẳng biết trong nhà mình có gì, và Cái Ác nằm thu lu ở trong chuồng heo, đã bỏ hoang từ bao nhiêu năm tháng. Cái Ác nằm trong những tầng lớp sâu thẳm, từ đời nảo đời nào, của lịch sử một miền đất, được cơn gió độc là chủ nghĩa CS làm sống dậy. Theo nghĩa đó, nhà văn nữ người Nga, T. Tolstaya cho rằng Chủ Nghĩa CS không phải tự trên trời rớt trúng đầu dân Nga, mà ở trong họ, trong lịch sử lập quốc của họ.
Từ đó, quan niệm “nhà văn luôn có một khoảng cách với thời của mình,” đẩy lên một nấc, có nghĩa: nhà văn là một ý thức hư ngụy (a bad conscience) của thời đại. Bởi vì, cứ giả dụ như là tất cả mọi người đều đúng, rằng cuộc chiến kết quả như mọi người mong đợi, cũng không có ông nhà văn ở trong số “mọi người” đó. Solzhenitsyn đã diễn giải ý này, bằng khẳng định, nhà văn là một nhà nước trong một nhà nước, là vậy.
Dương Thu Hương là một trường hợp nhà văn dấn thân, theo như định nghĩa của Sartre, thí dụ vậy. Bà tin tưởng vào chủ nghĩa cộng sản, dấn thân hết mình vào cuộc chiến. Và khi thấy sai, bà lên tiếng, và chống lại cái chủ nghĩa đã một thời mê say đó, hung bạo, mãnh liệt cũng chẳng kém lần tin đầu, vào nó. Thật giống trường hợp của Sartre, khi đã hết tin vào chủ nghĩa CS, khi thấy mình sai, tuy đã mù, ông phải nhờ bạn (đúng ra là thế hệ đàn em, André Glucksman) dắt tới bàn, ngồi kế bên kẻ thù/bạn cũ của ông, là Raymon Aron, để cầu xin thế giới hãy giúp đỡ những người Việt bỏ nước ra đi. “Hãy cứu những xác người”, ông dùng đúng những từ, đã một lần dùng, với một kẻ thù/bạn cũ khác của ông, là Camus.
Trường hợp Phạm Thị Hoài, do hoàn cảnh riêng, bà đã vượt ra ngoài hai cảnh ngộ/tình huống trên. Và bà tiếp tục cái vị thế đặc biệt của mình, ở bên ngoài, để nói về bên trong, mà theo bà, như vậy có ích hơn, theo tôi. Một “Thiên Sứ”, đại khái vậy.
Còn về những lời tuyên bố của NHT mới đây, với giới báo chí Pháp, nhân chuyến ông ghé Paris ra mắt tác phẩm của ông được dịch qua tiếng Pháp, về tình trạng tự do dân chủ ở trong nước..., chúng ta nghe, đọc, nhưng đừng quá tin vào đó. Muốn biết về NHT, PTH, DTH, là phải đọc thẳng tác phẩm của họ, đừng đọc những nhà phê bình, đừng tin những cuộc phỏng vấn. Ngay cả những cuộc phỏng vấn cứ coi là trung thực, chúng cũng chỉ nói lên rất ít về con người nhà văn, như một kẻ sáng tạo. Nhà văn Naipaul, trong bài diễn văn Nobel, đã nói rõ về trường hợp này, đại khái, tôi có gì là ở trong tác phẩm của tôi. Ba thứ còn lại chỉ là đồ làm xàm. Một cách nào đó, đây là phản ứng ngược, hay sự trả thù của ông trời cũng được, tại sao mày dám “sáng tạo”, như tao" Và ông trời trả thù bằng cách, cho người đó nổi tiếng! Những hệ lụy mà NHT hiện đang phải chịu, chính là vì ông ta nổi tiếng, ngay sau 1975, như là một nhà văn đầu tiên nói lên sự thất bại của chiến thắng miền nam, và bây giờ, ông bị chính những độc giả của ông, yêu hoặc ghét thì cũng xêm xêm, lăm le mang ra “làm thịt”, để ý đến từng chi tiết, từng cử chỉ, từng lời nói của ông. Kundera diễn tả một cách khác, cũng cùng một hiện tượng, khi cho rằng: một khi người đời lăm le tìm hiểu đến cuộc đời riêng tư, tiểu sử của Kafka, như vậy là ông lại chết thêm một lần nữa.
Jennifer Tran
Nguyễn Huy Thiệp, một cách nào đó, là ý thức của một miền đất, trước cuộc chiến nam bắc. Nói khiêm tốn hơn, đây là cái nhìn của một nhà văn sáng suốt, theo nghĩa: nhà văn luôn có một quãng cách với thời đại của mình. Tướng Về Hưu chỉ là giai đoạn chót của cái nhìn sáng suốt đó. Một độc giả “sáng suốt” có thể nghĩ, mình “hiểu” NHT, như ông hiểu, về điều này: người dân miền bắc không thể biết sự thực về miền nam, nhưng những nhà lãnh đạo, phải hiểu, phải biết, rằng miền nam tự do hơn, so với miền bắc, mức sống của dân miền nam cao hơn, và đó chính là nguyên nhân của cuộc chiến. Cái Ác ở trong truyện của ông hoàn toàn không phải là Cái Ác của chủ nghĩa Cộng Sản, thoát thai từ tư tưởng Marx, mà là một Cái Ác “ở trong chuồng heo”. Kafka đã từng nhận ra trước NHT, trong truyện ngắn Y Sĩ Đồng Quê, qua cách đọc của Amos [bài viết này đã được dịch, đăng trên báo VHNT trên lưới, trên trang Tin Văn do Nguyễn Quốc Trụ phụ trách, và trên VBOL]: Người ta chẳng biết trong nhà mình có gì, và Cái Ác nằm thu lu ở trong chuồng heo, đã bỏ hoang từ bao nhiêu năm tháng. Cái Ác nằm trong những tầng lớp sâu thẳm, từ đời nảo đời nào, của lịch sử một miền đất, được cơn gió độc là chủ nghĩa CS làm sống dậy. Theo nghĩa đó, nhà văn nữ người Nga, T. Tolstaya cho rằng Chủ Nghĩa CS không phải tự trên trời rớt trúng đầu dân Nga, mà ở trong họ, trong lịch sử lập quốc của họ.
Từ đó, quan niệm “nhà văn luôn có một khoảng cách với thời của mình,” đẩy lên một nấc, có nghĩa: nhà văn là một ý thức hư ngụy (a bad conscience) của thời đại. Bởi vì, cứ giả dụ như là tất cả mọi người đều đúng, rằng cuộc chiến kết quả như mọi người mong đợi, cũng không có ông nhà văn ở trong số “mọi người” đó. Solzhenitsyn đã diễn giải ý này, bằng khẳng định, nhà văn là một nhà nước trong một nhà nước, là vậy.
Dương Thu Hương là một trường hợp nhà văn dấn thân, theo như định nghĩa của Sartre, thí dụ vậy. Bà tin tưởng vào chủ nghĩa cộng sản, dấn thân hết mình vào cuộc chiến. Và khi thấy sai, bà lên tiếng, và chống lại cái chủ nghĩa đã một thời mê say đó, hung bạo, mãnh liệt cũng chẳng kém lần tin đầu, vào nó. Thật giống trường hợp của Sartre, khi đã hết tin vào chủ nghĩa CS, khi thấy mình sai, tuy đã mù, ông phải nhờ bạn (đúng ra là thế hệ đàn em, André Glucksman) dắt tới bàn, ngồi kế bên kẻ thù/bạn cũ của ông, là Raymon Aron, để cầu xin thế giới hãy giúp đỡ những người Việt bỏ nước ra đi. “Hãy cứu những xác người”, ông dùng đúng những từ, đã một lần dùng, với một kẻ thù/bạn cũ khác của ông, là Camus.
Trường hợp Phạm Thị Hoài, do hoàn cảnh riêng, bà đã vượt ra ngoài hai cảnh ngộ/tình huống trên. Và bà tiếp tục cái vị thế đặc biệt của mình, ở bên ngoài, để nói về bên trong, mà theo bà, như vậy có ích hơn, theo tôi. Một “Thiên Sứ”, đại khái vậy.
Còn về những lời tuyên bố của NHT mới đây, với giới báo chí Pháp, nhân chuyến ông ghé Paris ra mắt tác phẩm của ông được dịch qua tiếng Pháp, về tình trạng tự do dân chủ ở trong nước..., chúng ta nghe, đọc, nhưng đừng quá tin vào đó. Muốn biết về NHT, PTH, DTH, là phải đọc thẳng tác phẩm của họ, đừng đọc những nhà phê bình, đừng tin những cuộc phỏng vấn. Ngay cả những cuộc phỏng vấn cứ coi là trung thực, chúng cũng chỉ nói lên rất ít về con người nhà văn, như một kẻ sáng tạo. Nhà văn Naipaul, trong bài diễn văn Nobel, đã nói rõ về trường hợp này, đại khái, tôi có gì là ở trong tác phẩm của tôi. Ba thứ còn lại chỉ là đồ làm xàm. Một cách nào đó, đây là phản ứng ngược, hay sự trả thù của ông trời cũng được, tại sao mày dám “sáng tạo”, như tao" Và ông trời trả thù bằng cách, cho người đó nổi tiếng! Những hệ lụy mà NHT hiện đang phải chịu, chính là vì ông ta nổi tiếng, ngay sau 1975, như là một nhà văn đầu tiên nói lên sự thất bại của chiến thắng miền nam, và bây giờ, ông bị chính những độc giả của ông, yêu hoặc ghét thì cũng xêm xêm, lăm le mang ra “làm thịt”, để ý đến từng chi tiết, từng cử chỉ, từng lời nói của ông. Kundera diễn tả một cách khác, cũng cùng một hiện tượng, khi cho rằng: một khi người đời lăm le tìm hiểu đến cuộc đời riêng tư, tiểu sử của Kafka, như vậy là ông lại chết thêm một lần nữa.
Jennifer Tran
Gửi ý kiến của bạn
