Khi Trái Đất ngày càng ấm lên, lớp băng vĩnh cửu tan chảy, giải phóng các chất hữu cơ đã bị đóng băng suốt hàng thiên niên kỷ, bao gồm cả vi khuẩn (bacteria) và vi rút (virus) – một số loại vẫn có khả năng sinh sôi. (Nguồn: pixabay.com)
Các khoa học gia vừa mới hồi sinh một số loại vi rút lớn bị chôn vùi trong lớp băng vĩnh cửu (permafrost) ở Siberia suốt hàng chục ngàn năm.
Trong đó, vi rút ‘trẻ’ nhất có tuổi đời là 27,000 tuổi. Còn loại ‘già’ nhất – Pandoravirus – là khoảng 48,500 năm tuổi. Đây cũng là loại vi rút lâu đời nhất từng được hồi sinh.
Khi Trái Đất ngày càng ấm lên, lớp băng vĩnh cửu tan chảy, giải phóng các chất hữu cơ đã bị đóng băng suốt hàng thiên niên kỷ, bao gồm cả vi khuẩn (bacteria) và vi rút (virus) – một số loại vẫn có khả năng sinh sôi.
Nghiên cứu mới được thực hiện bởi một nhóm các khoa học gia đến từ Pháp, Đức và Nga; họ đã hồi sinh được 13 loại vi rút được lấy từ bảy mẫu băng vĩnh cửu ở Siberia. Chúng được đặt những cái tên kỳ lạ như Pandoravirus và Pacmanvirus.
Giả sử các mẫu băng không bị nhiễm bẩn trong quá trình chiết xuất (khó mà chắc chắn được), những mẫu này thực sự sẽ đại diện cho các loại vi rút đã được sao chép từ hàng chục ngàn năm trước mà vẫn còn hoạt động.
Đây không phải là lần đầu tiên một loại vi rút hiện hữu (viable virus) được phát hiện trong các mẫu băng vĩnh cửu. Các nghiên cứu trước đây đã phát hiện ra Pithovirus và Mollivirus.
Trong bản in trước (preprint) của một nghiên cứu vẫn chưa được bình duyệt, các tác giả tuyên bố rằng “việc suy xét về nguy cơ các mẫu vi rút cổ đại vẫn có thể lây nhiễm và lưu hành trở lại do sự tan băng của các lớp băng vĩnh cửu là điều đúng đắn.” Vậy, cho đến nay, chúng ta đã biết gì về nguy cơ của “vi rút thây ma” (zombie viruses) này?
Cho đến nay, tất cả các loại vi rút được nuôi cấy từ các mẫu như vậy đều là vi rút DNA khổng lồ (giant DNA viruses) chỉ ảnh hưởng đến amip (amoebae). Chúng khác xa với các loại vi rút gây ảnh hưởng đến động vật hữu nhũ, chứ đừng nói đến con người, và sẽ rất khó mà gây nguy hiểm cho con người.
Tuy nhiên, một loại vi rút lây nhiễm amip lớn như vậy, được gọi là Acanthamoeba polyphaga mimivirus, từng có liên quan đến bệnh viêm phổi ở người. Nhưng mối liên quan này vẫn chưa được chứng minh. Vì vậy, có vẻ như vi rút được nuôi cấy từ các mẫu băng vĩnh cửu sẽ không gây ra mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng.
Một lĩnh vực đáng quan tâm hơn là khi lớp băng vĩnh cửu tan ra, nó có thể làm lộ ra thi thể của những người đã chết từ rất lâu. Trong số đó, có thể sẽ có những người chết vì một bệnh truyền nhiễm nào đó. Và do đó, căn bệnh đó có thể sẽ quay trở lại.
Nhân loại chỉ mới diệt trừ được duy nhất một căn bệnh truyền nhiễm ở người trên toàn cầu, đó là bệnh đậu mùa (smallpox). Và nếu bệnh đậu mùa ‘hồi sinh,’ đặc biệt là ở những khu vực khó tiếp cận, đây sẽ là một thảm họa toàn cầu. Bằng chứng về bệnh đậu mùa đã được phát hiện trong các thi thể nằm trong lớp băng vĩnh cửu, nhưng “chỉ có một phần trình tự gen” thôi, nên các mảnh vi rút này không thể lây nhiễm cho bất kỳ ai. Dù vậy, vi rút đậu mùa vẫn ‘sống tốt’ khi được đông lạnh ở - 20 độ C, nhưng chỉ trong vài thập niên thôi, chứ không thể lên tới hàng thế kỷ.
Trong vài thập niên qua, các khoa học gia đã khai quật thi thể của những người chết vì cúm Tây Ban Nha và được chôn trên vùng băng vĩnh cửu ở Alaska và Svalbard, Na Uy. Vi rút từ mô của những thi thể này có thể được giải trình tự, nhưng không thể nuôi cấy được. Nếu được đông lạnh, vi rút cúm có thể tồn tại trong ít nhất một năm, nhưng có lẽ không tới vài thập niên.
Vi khuẩn (Bacteria) lại có thể là một vấn đề
Tuy nhiên, các loại mầm bệnh khác, chẳng hạn như vi khuẩn, có thể là một vấn đề. Trong những năm qua, đã có một số đợt bùng phát bệnh than (anthrax – một loại bệnh do vi khuẩn gây ra, ảnh hưởng đến gia súc và con người) ảnh hưởng đến tuần lộc ở Siberia.
Có một đợt bùng phát đặc biệt lớn vào năm 2016, dẫn đến cái chết của 2,350 con tuần lộc. Đợt bùng phát này trùng hợp xảy ra vào một mùa hè đặc biệt ấm áp, nên có một số gợi ý cho rằng có thể mầm bệnh than thoát ra từ lớp băng vĩnh cửu tan ra đã gây ra đợt bùng phát.
Các đợt bùng phát bệnh than ảnh hưởng đến tuần lộc ở Siberia bắt đầu xảy ra từ năm 1848. Trong những đợt bùng phát này, con người cũng thường bị ảnh hưởng do ăn phải thịt tuần lộc chết. Có một số ý kiến nhấn mạnh các lý do khác gây ra những đợt bùng phát này, không nhất thiết là do sự tan băng vĩnh cửu, chẳng hạn như do ngừng tiêm vắc xin bệnh than và do số lượng tuần lộc quá đông.
Ngay cả khi sự tan băng vĩnh cửu đã gây ra các đợt bùng phát bệnh than ảnh hưởng nghiêm trọng đến người dân địa phương, bệnh than ở động vật ăn cỏ lan rộng trên toàn cầu, thì những đợt bùng phát cục bộ như vậy cũng không có khả năng gây ra đại dịch.
Một mối quan tâm khác là liệu khi lớp băng vĩnh cửu tan ra, nó có giải phóng các loại sinh vật kháng kháng sinh (antimicrobial-resistant organisms) vào môi trường hay không. Nhiều nghiên cứu đã đưa ra các bằng chứng rõ ràng rằng trong các mẫu băng vĩnh cửu có thể có các gen kháng kháng sinh (antimicrobial). Gen kháng thuốc là vật chất di truyền giúp vi khuẩn trở nên kháng kháng sinh và có thể lây lan từ vi khuẩn này sang vi khuẩn khác. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì nhiều gen kháng kháng sinh đã tiến hóa từ các sinh vật sống trong đất có trước kỷ nguyên kháng kháng sinh.
Tuy nhiên, môi trường, đặc biệt là các dòng sông, đã bị ô nhiễm nặng nề bởi các sinh vật kháng kháng sinh và các gen kháng thuốc. Vì vậy, người ta nghi ngờ rằng vi khuẩn kháng kháng sinh được giải phóng từ lớp băng vĩnh cửu tan ra sẽ góp phần rất lớn vào sự phong phú vốn có của các gen kháng kháng sinh trong môi trường hiện nay.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “Pandoravirus: the melting Arctic is releasing ancient germs – how worried should we be?” của Paul Hunter, Giáo sư Y khoa, Trường East Anglia, được đăng trên trang TheConversation.
Gửi ý kiến của bạn
