Pauline Newman, năm nay 96 tuổi, giữ chức vụ chánh án liên bang Hoa Kỳ trọn đời. Dù bà muốn tiếp tục làm việc, nhưng bà đang vướng vào các vụ kiện với các đồng nghiệp là những người muốn bà về hưu.
Hoa Kỳ đã trở thành điểm nóng cho các cuộc tranh luận về việc liệu những người trong lãnh vực chính trị có thể là quá già để lãnh đạo chăng. Các đối thủ hàng đầu cho cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ năm 2024 là Joe Biden, người ở tuổi 80 là già gấp đôi người Mỹ trung bình; và Donald Trump 77 tuổi là người già hơn một thập niên với “Tuổi Về Hưu Bình Thường” -- ở tuổi mà người Mỹ có thể nhận các phúc lợi về hưu trọn vẹn.
Ngoài những thảo luận về sự kiện rằng các chính quyền trong tay người lớn tuổi – các xã hội được cai trị bởi những người lớn tuổi – thường không đại diện dân số của họ, còn có những quan tâm khác.
Một tập trung chính là sức khỏe tinh thần. Khoa học thần kinh não và tâm lý cho thấy rằng sự hoạt động nhận thức khác biệt sâu rộng khi con người lớn tuổi, làm cho phức tạp để xác định một người nào đó có thể là quá già để lãnh đạo. Và trong lúc một số năng khiếu có khuynh hướng giảm đi với tuổi già, những thứ khác lại cải thiện. Một vài người “già siêu đẳng” còn có sự bén nhạy tinh thần hơn những người trẻ tuổi hơn họ nhiều thập niên. Vì vậy, bao nhiêu mới là “quá già” để lãnh đạo – hay đây là câu hỏi sai lầm?
Tuổi già ảnh hưởng đến não bộ như thế nào
Khối lượng não giảm theo thời gian. Với người khỏe mạnh, vỏ não trước trán là khu vực của não với khối lượng mất nhiều nhất liên quan đến tuổi tác, khoảng 5% cho mỗi thập niên. Qua những kết nối của nó với các phần khác của não, nó giúp quản trị chức năng điều hành: một bộ phức tạp của tiến trình tinh thần được ví như bộ điều tiết nhiệt độ hay nhạc trưởng của một giàn giao hưởng. Nó là chìa khóa cho các thảo luận của những khả năng lãnh đạo bởi vì nó dính dáng trong các khu vực như giải quyết vấn đề, đặt ra mục tiêu và kiểm soát xung động.
Chức năng điều hành sút giảm dần trong độ tuổi 30 của một người, và điều này gia tăng khi chúng ta bước vào độ tuổi 70. Bệnh chất trắng – nhóm các điều kiện gây ra bởi sự tổn hại đối với chất trắng trong não – cũng góp phần vào việc giảm chức năng điều hành, và ảnh hưởng khoảng 1/3 người ở tuổi 65 và già hơn. Giảm chức năng điều hành có thể biểu hiện trong việc kiểm soát xung động bị sút giảm và sự lập lại gia tăng của suy nghĩ và hành vi.
Một phần đáng kể những người trên 65 tuổi có sự suy giảm chức năng điều hành, “Tôi nghĩ như điểm dừng chung 65 tuổi là hợp lý,” theo Mark Fisher, giám đốc Center for Neuropolitics tại Đại Học UC Irvine, cho biết. Những thay đổi cấu trúc khác trong não cũng trở thành chắc chắn ở độ tuổi này – tốc độ tiến trình tinh thần được cho thấy sẽ sút giảm từ độ tuổi 60 trong một nghiên cứu sử dụng các tài liệu ở Hoa Kỳ.
Ngưỡng cửa rất lỏng lẻo của tuổi 65 áp dụng đối với Hoa Kỳ, nơi mà tuổi thọ là 76. Tuy nhiên, nó có thể khác tại nhiều nước với tuổi thọ và hệ thống sức khỏe khác biệt đáng kể (và cũng có yếu tố màu da và bất bình đẳng khác tại Hoa Kỳ ảnh hưởng tuổi thọ). Thí dụ, tuổi thọ đối với đàn ông tại Mỹ là 73. Đây là thấp hơn trong các nước hàng đầu, nhưng cao hơn nhiều so với tuổi thọ 60 đối với đàn ông tại Cameroon, nước mà có vị tổng thống thọ 90 Paul Biya được cho là nhà lãnh đạo quốc gia già nhất thế giới.
Tuổi thọ không nói lên câu chuyện thọ mạng đầy đủ, khi con số này bị giảm xuống bởi nhiều yếu tố như tỉ lệ tử vong nơi trẻ sơ sinh. Thí dụ, một người 80 tuổi tại Hoa Kỳ có thể dự kiến sẽ sống thêm một thập niên nữa. Điều này có nghĩa là trên thực tế, không có quy luật cứng nhắc và nhanh chóng nào đối với khi nào, ngay cả, một người sẽ bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự sút giảm chức năng điều hành – đặc biệt khi bạn lấy yếu tố mà trong đó tất cả chúng ta không có cùng khả năng để bắt đầu.
‘Sự biến đổi lớn’
Fisher giải thích rằng nhìn chung, các mức trung bình có thể làm lu mờ những kỳ vọng tuổi thọ khỏe mạnh và nhận thức minh mẫn, do điều mà ông gọi là “sự biến đổi cá nhân to lớn” trong chức năng điều hành. “Việc trắc nghiệm sẽ là cách tốt nhất để xác định một cách chính thức chức năng điều hành của một người, nhưng sẽ có sự biến đổi rộng lớn trong phạm vi cách mà các cá nhân hành động,” theo Fisher.
Một điểm khác biệt là bệnh tật đi kèm: nhiều điều kiện như bệnh tim, cao mỡ trong máu, và áp huyết cao. Tất cả những điều này có thể tác động chức năng não bộ, đặc biệt chức năng điều hành. Và trong khi tuổi tác không phải thường xuyên đến với bệnh tật, nó làm cho điều đó dễ xảy ra hơn.
Theo Fisher, “áp huyết cao là, có thể đi cùng với tuổi tác, rất quan trọng, yếu tố tác động nhất lên tuổi tác của não bộ nói chung và cũng như chức năng điều hành.” Vì thế, việc chẩn đoán và điều trị sớm cao huyết áp là một lãnh vực quan trọng để bảo vệ sức khỏe não bộ. Và một cách tích cực, đây là một lãnh vực mà những điều trị và nhận thức thường xuyên cải thiện, theo Fisher cho biết.
Cũng có sự biến đổi trong các phần của não bộ có thể bù đắp cho những phần khác mà có một số tổn hại liên quan đến tuổi già. Trong khi não bộ thường rất linh hoạt, và nhiều người trong chúng ta đặc biệt có thể bù đắp cho những gián đoạn trong một phần của não bằng việc huy động các phần khác của mạng lưới, những người khác sẽ trải qua sự thất bại của việc bù đắp do bệnh Alzheimer, theo Mark Mapstone, nhà khoa học thần kinh tại Đại Học UCI, giải thích.
Tuy nhiên, không phải tất cả đều là tin xấu. Có một vài lãnh vực nơi mà não bộ của người già thường cho thấy hoạt động tốt hơn. Trong khi khả năng nhận lấy thông tin mới sút giảm sớm hơn nhiều, thì khả năng chỉ đạo và hành động trên thông tin có thể cải thiện tốt trong những người ở độ tuổi 70.
Như vậy, trong khi những người 70 tuổi có thể xử lý thông tin mới chậm hơn những người 30 tuổi, họ có thể tổng hợp nó tốt hơn. Mapstone nói rằng những người ở độ tuổi 60 thường có ngữ vựng khá hơn người ở độ tuổi 20, và như thế có thể thay thế các từ ngữ tốt hơn. Thí dụ, một nghiên cứu cho thấy rằng điểm ngữ vựng gia tăng cho đến khi một người ở độ tuổi 60.
“Điều xảy ra với não bộ của người già là họ trở nên tốt hơn ở điều được gọi là sự thông minh kết tinh,” theo Rose McDermott, chuyên gia trong lãnh vực tâm lý chính trị tại Đại Học Brown, giải thích. “Bản sơ đồ và cách suy nghĩ về các thứ đã được thiết lập. Và bạn có thể tích hợp thông tin mới vào các cấu trú sẵn có nhiều hơn dễ dàng hơn nhiều và trong nhiều trường hợp bạn có thể sáng tạo hơn khi bạn trẻ hơn bởi vì bạn không ở trên cùng cấp bậc của nền tảng nhận thức.”
Những đặc điểm nhận thức của đời sống chính trị
Một số người, được biết như là những “người già siêu đẳng,” vẫn duy trì các chức năng nhận thức của phần lớn những người trẻ tuổi hơn. Đây là những người ở độ tuổi 80 và già hơn với sức khỏe nhận thức của những người trẻ hơn 2 hoặc 3 thập niên. Những người già siêu đẳng cho thấy thần kinh lớn hơn, khỏe hơn trong vỏ não nội khứu, một phần quan trọng của não để nhớ. Không ngạc nhiên, họ thể hiện tốt hơn trong các thử nghiệm trí nhớ so với những người đồng trang lứa của họ.
Hoạt động thể lực, kích thích tinh thần và kết nối xã hội là quan trọng để duy trì tế bào não và chức năng não. Giới lãnh đạo chính trị chắc chắn cung cấp ít nhất thách thức tinh thần và các phần kết nối xã hội, và những người quyền lực thường cũng có nhiều đặc quyền, gồm an toàn tài chánh và tiếp cận được sự chăm sóc sức khỏe tốt nhất. Một số nhà khoa học xem các nhà lãnh đạo như Biden là những người già siêu đẳng.
Tuy nhiên, trong khi tuổi tác biểu thị một số thách thức nhận thức nói chung, nó có thể biểu lộ nhiều vấn đề khác đối với các nhà lãnh đạo chính trị. “Sự uyển chuyển nhận thức trong việc suy nghĩ và giải quyết vấn đề là hình thức quan trọng của nhận thức đối với các lãnh đạo chính trị xuất sắc để có những quyết định tốt dưới tình trạng bất ổn và nguy hiểm,” theo Barbara Sahakian, giáo sư về tâm lý thần kinh lâm sàng tại Đại Học Cambridge, cho biết. “Những loại quyết định này cũng thường bị giới hạn thời gian.” Tuy nhiên, sự linh hoạt nhận thưc thường co cụm theo thời gian.
Một số thay đổi tinh thần liên đới với tuổi tác có thể đặc biệt cảnh giác đối với các cử tri. Một điều là nó có vẻ rằng là não bộ của tuổi già có thể ảnh hưởng đến thái độ chính trị. Một nghiên cứu được thực hiện bởi Fisher và các đồng nghiệp, về những người về hưu tại Miền Nam California với độ tuổi trung bình 95, cho thấy rằng trong khi ý thức hệ chính trị vẫn nhất quán qua thời gian hơn nửa năm, những người bị suy giảm nhận thức cho thấy sự mâu thuẫn giữa định hướng chính trị và các chọn lựa chính sách. Các nhận định của Fisher về điều này cho thấy: “Có vẻ là điều này là hệ quả của suy giảm nhận thức, rằng hành vị chính trị của một người trở nên tương đối không ăn khớp với chính sách đã đưa ra của người đó.”
Tuy nhiên, “chính trị thần kinh,” lãnh vực kết hợp khoa học thần kinh và khoa học chính trị, cũng có nhiều chỉ trích. Chẳng hạn, một số các học giả về khuyết tật cho rằng thật là đơn giản để tìm ra những giải thích sinh học đối với các hành vi chính trị.
Sàng lọc nhận thức cho các nhà lãnh đạo chính trị
Nêu ra bằng chứng về các ảnh hưởng của tuổi tác lên não bộ, Fisher và một số đồng nghiệp từ các ngành khác nhau đang kêu gọi sàng lọc nhận thức đối với các chính trị gia, mà sẽ không cần thiết dựa trên tuổi tác. “Chúng tôi xem việc sàng lọc nhận thức như là điều gì đó tương tự với việc công khai tài chánh mà các chính trị gia thường được trông đợi thực hiện,” theo ông cho biết.
Chức năng nhận thức chủ yếu được đánh giá qua việc đánh giá tâm lý thần kinh – một loạt các thử nghiệm tiêu chuẩn có thể là rất chi tiết và nới rộng mà chúng được kéo dài nhiều ngày, theo Mapstone giải thích. Manijeh Berenji, chuyên gia y khoa và thành viên của ban giáo sư lâm sàng tại Đại Học UCI, tin rằng những đánh giá các chính trị gia này có thể khả thi và công bằng.
Tuy nhiên, khái niệm này còn gây tranh cãi và bị chính trị hóa. Ứng cử viên tổng thống Cộng Hòa Nikki Haley đang dẫn đầu việc kêu gọi các chính trị gia trên 75 tuổi phải trải qua các thử nghiệm khả năng tinh thần. Nhưng phương pháp này đã bị phê phán như là phân biệt tuổi tác và khó thực hiện.
Hans Förstl, giáo sư danh dự về phân tâm học tại Đại Học Kỹ Thuật Munich, tin rằng có thể khó để có một đánh giá để nắm bắt sự linh hoạt nhận thức và những đòi hỏi để làm lãnh đạo quốc gia. “Các hoạt động của cuộc sống hàng ngày, chức năng nhận thức trong sinh hoạt hàng ngày và các thách thức là quyết định, chứ không phải việc thực hiện trong thời gian thử nghiệm ngắn hơn hay dài hơn,” theo Förstl. “Những đòi hỏi đối với vị lãnh đạo quốc gia là đặc biệt trong mọi mặt; không có thử nghiệm nào có thể đánh giá được sự kết hợp của sức khỏe, thông minh, kinh nghiệm và trí tuệ.”
Về phần bà, McDermott nghĩ rằng dù các thử nghiệm nghe có vẻ khá hoàn bị, tại Hoa Kỳ ý tưởng này không phải là khởi đầu vì lý do chính trị. Với bản chất phân cực của các niềm tin chung quanh một số chính trị gia, bà tự hỏi, “Nếu họ vượt qua thử nghiệm thì công chúng có tin điều đó không?”
Suy nghĩ của công chúng đối với các chính trị gia già
Một số nhà bình luận xem cuộc tranh luận của các ứng cử viên cho cuộc tổng tuyển cử năm 2024 tại Hoa Kỳ như là một cơ hội để soi chiếu vào “chủ nghĩa tuổi tác độc hại” – và gây chú ý tới sự cần thiết để ủng hộ các công nhân lớn tuổi nói chung. Cho dù chúng ta có thích hay không, nhiều chuyên gia tin rằng mọi người phải làm việc lâu hơn trong tương lai.
Tuy nhiên, nhiều người khác không đồng ý. Theo một thăm dò được thực hiện bởi hãng thông tấn Hoa Kỳ AP và tổ chức nghiên cứu Norc Center for Public Affairs, đại đa số cử tri xem tuổi của Tổng Thống Hoa Kỳ Joe Biden như là một quan tâm đáng kể. Trong khi đó, một thăm dò gần đây được thực hiện bởi Đài CBS và công ty phân tích dữ liệu YouGov cho thấy rằng đại đa số những người trả lời thăm dò nghĩ rằng sẽ là “quá khe khắc” đối với một người nắm giữ chức vụ được bầu cử như là tổng thống Hoa Kỳ trên 75 tuổi – mà sẽ loại bỏ cả Biden và Trump.
Cho dù công chúng quyết định thế nào, thật khó để tưởng tượng rằng việc thử nghiệm nhận thức cuối cùng sẽ đưa ra tranh luận.
Việt Báo
Nguồn: “Should we be worried about older politicians?” của Christine Ro được đăng trên www.bbc.com
Gửi ý kiến của bạn
