Một nghiên cứu mới cho thấy, liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác (psychedelic-assisted psychotherapy) có thể khai thác được cơ chế thần kinh tự nhiên về những trải nghiệm biến đổi tâm lý hay những trạng thái tinh thần quan trọng (pivotal mental states). (Nguồn: pixabay.com)
Bộ não con người có thể thay đổi – nhưng thường với nỗ lực rất lớn và diễn ra từ từ, chẳng hạn như khi chúng ta học một môn thể thao hoặc ngoại ngữ mới, hoặc hồi phục sau cơn đột quỵ. Học các kỹ năng mới có tương quan với những thay đổi trong não; điều này đã được nghiên cứu khoa học thần kinh với động vật và quét não chức năng ở người chứng minh. Có lẽ, nếu quý vị thành thạo Giải tích 1 (Calculus 1), thì trong não quý vị sẽ có điều gì đó khác một chút. Các tế bào thần kinh vận động trong não mở rộng và co lại tùy thuộc vào tần suất chúng được vận động – một sự phản ánh của tế bào thần kinh về việc “xài hoặc mất” (use it or lose it).
Nhiều người sẽ mong muốn bộ não của mình có thể thay đổi nhanh hơn – không chỉ khi học các kỹ năng mới mà còn khi vượt qua các vấn đề như lo lắng, trầm cảm và nghiện ngập.
Theo các bác sĩ và khoa học gia, đôi khi bộ não có thể tạo ra những thay đổi nhanh chóng và bền bỉ. Thông thường, điều này xảy ra trong những trường hợp trải nghiệm đau thương, chúng để lại dấu ấn không thể xóa nhòa trong não.
Và những trải nghiệm tích cực thay đổi cuộc sống của một người tốt đẹp hơn cũng có thể xảy ra nhanh chóng như vậy. Thí dụ như sự thức tỉnh tâm linh, trải nghiệm cận kề cái chết hoặc cảm giác kinh ngạc trước thiên nhiên.
Các khoa học gia xã hội gọi những sự kiện như thế này là những trải nghiệm biến đổi tâm lý hay những trạng thái tinh thần quan trọng (pivotal mental states). Dễ hiểu hơn, chúng ta thường gọi đó là ngã ba đường hoặc ngã rẽ cuộc đời. Những trải nghiệm tích cực này sẽ nhanh chóng thay đổi một số “hệ thống mạng lưới” trong não.
Làm thế nào để những chuyển đổi nhanh chóng và tích cực này xảy ra? Có vẻ như bộ não có cách để tạo điều kiện cho sự thay đổi được tăng tốc. Đây là điều thực sự thú vị: Liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác (Psychedelic-assisted psychotherapy) có vẻ như sẽ khai thác được cơ chế thần kinh tự nhiên này.
Liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác
Những người từng sử dụng chất gây ảo giác thường mô tả nó như một hành trình trong tâm trí mà không thể diễn tả thành lời. Tuy nhiên, nó có thể được tả đại khái như một trạng thái ý thức bị thay đổi với những biến dạng về nhận thức (distortions of perception), ý thức về bản thân và những cảm xúc thay đổi nhanh chóng. Có thể sự thả lỏng trong khả năng kiểm soát của phần higher brain (cho phép những suy nghĩ và cảm xúc sâu sắc hơn của não xuất hiện trong nhận thức có ý thức conscious awareness).
Liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác kết hợp với trị liệu nói chuyện (talk therapy) với sức mạnh của trải nghiệm ảo giác. Các nhà nghiên cứu đã mô tả những trường hợp trong đó các đối tượng báo cáo những trải nghiệm cá nhân sâu sắc và có tính biến đổi sau một đợt điều trị kéo dài 6 giờ với chất gây ảo giác psilocybin, được sử dụng kết hợp với liệu pháp tâm lý. Thí dụ, những bệnh nhân đang đau khổ vì bệnh ung thư đã nhanh chóng cảm thấy nhẹ nhõm và chấp nhận rằng ‘chuyện gì tới cũng sẽ tới.’ Điều này xảy ra như thế nào?
Nghiên cứu cho thấy các kỹ năng, ký ức và thái độ mới được mã hóa trong não bằng các kết nối mới giữa các tế bào thần kinh – giống như những nhánh cây mọc đan xen vào nhau. Các nhà thần kinh học gọi đây là mô hình tăng trưởng dạng cây.
Các nhà nghiên cứu sử dụng một kỹ thuật gọi là two-photon microscopy để quan sát quá trình này trong tế bào sống, theo dõi sự hình thành và thoái lui của các đuôi gai trên tế bào thần kinh. Các đuôi gai này (spines) là một nửa của các khớp thần kinh (synapses) cho phép giao tiếp giữa tế bào thần kinh này với tế bào thần kinh khác.
Trước đây, các khoa học gia nghĩ rằng sự hình thành các đuôi gai bền lâu chỉ có thể được thiết lập bằng năng lượng tinh thần tập trung và lặp đi lặp lại. Tuy nhiên, gần đây, một phòng thí nghiệm tại Yale đã ghi nhận sự hình thành gai nhanh chóng ở vỏ não trước của chuột sau một liều psilocybin. Các nhà nghiên cứu phát hiện những con chuột được sử dụng psilocybin đã tăng sự hình thành gai khoảng 10%. Những thay đổi này xảy ra khi được kiểm tra một ngày sau khi điều trị, và kéo dài hơn một tháng.
Cơ chế của sự thay đổi tạo ra bởi chất gây ảo giác
Các phân tử thần kinh chủ yếu thay đổi chức năng não thông qua các thụ thể trên tế bào thần kinh. Thụ thể serotonin 5HT, loại thụ thể nổi tiếng trong lĩnh vực thuốc chống trầm cảm, có nhiều thể phụ khác nhau. Các chất gây ảo giác như DMT sẽ kích thích một loại tế bào thụ thể, được gọi là 5-HT2A. Thụ thể này cũng xuất hiện để điều hòa các trạng thái tăng sản (hyperplastic) khi não thay đổi nhanh chóng.
DMT kích hoạt những thụ thể 5-HT2A không chỉ ở trên bề mặt tế bào thần kinh mà còn ở bên trong tế bào thần kinh. Chỉ có thụ thể 5-HT2A bên trong tế bào mới tạo điều kiện cho cấu trúc tế bào thần kinh thay đổi nhanh chóng. Serotonin không thể xuyên qua màng tế bào, đó là lý do tại sao người ta không bị ảo giác khi dùng thuốc chống trầm cảm như Prozac hay Zoloft. Trong khi đó, chất gây ảo giác có thể xuyên qua lớp vỏ ngoài của tế bào và tác động lên thụ thể 5-HT2A, kích thích sự phát triển và tăng cường hình thành của đuôi gai.
Ngoài vai trò là thành phần hoạt chất trong ayahuasca, DMT còn là một phân tử nội sinh được tổng hợp tự nhiên trong não của động vật hữu nhũ. Như vậy, tế bào thần kinh của con người có khả năng tạo ra phân tử “gây ảo giác” của riêng chúng, dù số lượng có thể là rất nhỏ. Có thể bộ não sử dụng DMT nội sinh của chính nó như một công cụ để thay đổi – chẳng hạn như khi hình thành các gai đuôi gai trên tế bào thần kinh – nhằm mã hóa các trạng thái tinh thần then chốt. Và liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác đã sử dụng cơ chế thần kinh tự nhiên này để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chữa lành.
Một lời cảnh báo
Trong tuyển tập “These Precious Days,” tác giả Ann Patchett mô tả việc ăn nấm với một người bạn đang chống chọi với căn bệnh ung thư tuyến tụy. Người bạn đã có một trải nghiệm thần bí và ngay tức thì cảm thấy có kết nối sâu sắc hơn với gia đình và bạn bè. Mặt khác, Patchett cho biết bà đã dành 8 giờ đồng hồ để “cắt rắn trong những cái vạc đen thui chứa đầy dung nham ở trung tâm Trái đất.” Đối với bà, cảm giác giống như chết rồi vậy.
Chất gây ảo giác có tác dụng rất mạnh và chưa có loại cổ điển nào, chẳng hạn như LSD, được chuẩn thuận để điều trị. Năm 2019, Cơ Quan Kiểm Soát Thực-Dược Phẩm Hoa Kỳ đã phê duyệt ketamine, kết hợp với thuốc chống trầm cảm, để điều trị trầm cảm ở người trưởng thành. Liệu pháp tâm lý có sự hỗ trợ của chất gây ảo giác với MDMA (thường được gọi là thuốc lắc ecstasy hoặc molly) đối với các chứng PTSD, và psilocybin đối với bệnh trầm cảm đang được thử nghiệm ở Giai đoạn 3.
Nguồn: “Psychedelics plus psychotherapy can trigger rapid changes in the brain − new research at the level of neurons is untangling how” của Edmund S. Higgins, được đăng trên trang TheConversation.com.
Send comment
