Chỉ một lượng nhỏ cũng đủ gây chết người, fentanyl đang là đại dịch ở Hoa Kỳ. (Nguồn: pixabay.com)
Mua thuốc bậy bạ không nguồn gốc là một trò xui rủi. Từ Xanax đến cocaine, thuốc hoặc thuốc giả được mua ở những nơi không phải cơ sở y tế có thể chứa liều lượng fentanyl nguy hiểm cho tính mạng.
Các bác sĩ đã chứng kiến sự gia tăng sử dụng fentanyl không cố ý từ những người mua các loại thuốc theo toa thuộc nhóm opioid và các loại thuốc khác có chứa hoặc pha, trộn fentanyl. Người ta nhận thấy Fentanyl đã được đưa vào nguồn cung cấp thuốc heroin ở Massachusetts. Vào năm 2016, Giáo sư Kavita Babu và các đồng nghiệp phát hiện ra rằng những bệnh nhân đến khoa cấp cứu với báo cáo sử dụng quá liều heroin thường có fentanyl trong kết quả xét nghiệm mẫu thuốc của họ.
Các bác sĩ đã nghiên cứu fentanyl và các phó bản (analogs) của nó trong nhiều năm. Fentanyl đã trở nên phổ biến trên khắp Hoa Kỳ, làm thay đổi thị trường thuốc bất hợp pháp và làm tăng nguy cơ sử dụng quá liều.
Fentanyl và các phó bản của nó
Fentanyl là một loại thuốc giảm đau tổng hợp, ban đầu được phát triển dưới dạng thuốc tê – hoặc thuốc giảm đau – để dùng trong phẫu thuật. Cấu trúc hóa học của nó có nhiều chỗ có thể được chỉnh sửa được, thường là bất hợp pháp, để tạo thành các hợp chất liên quan với sự khác biệt rõ rệt về hiệu lực.
Thí dụ, carfentanil, một phó bản của fentanyl được tạo ra bằng cách thay thế nhóm hóa chất này bằng nhóm hóa chất khác, mạnh hơn 100 lần so với chánh bản. Một phó bản khác là acetylfentanyl, có tác dụng yếu hơn khoảng ba lần so với fentanyl, nhưng vẫn dẫn đến hàng loạt trường hợp sử dụng quá liều ở một số tiểu bang.
Dù các phó bản có rất nhiều và đa dạng, bản thân fentanyl vẫn đang thống trị thị trường các loại thuốc bất hợp pháp thuộc nhóm opioid. Tính trên mỗi miligam, fentanyl mạnh hơn heroin khoảng 50 lần và hơn morphin 100 lần.
Pha trộn hoặc thay thế các loại thuốc bằng fentanyl
Những kẻ buôn lậu thuốc đã sử dụng các phó bản của fentanyl để pha trộn trong các loại thuốc bất hợp pháp kể từ năm 1979. Cũng kể từ đó, thành phố nào cũng ngập tràn các vụ dùng thuốc quá liều liên quan đến fentanyl.
Đại dịch fentanyl hiện nay còn lan rộng ra nhiều nơi hơn, số lượng sản xuất ồ ạt hơn và số ca tử vong cũng nhiều hơn. Số trường hợp tử vong do dùng thuốc quá liều gần như tăng gấp bốn lần, từ 8,050 người năm 1999 lên 33,091 người vào năm 2015. Từ tháng 5 năm 2020 đến tháng 4 năm 2021, Hoa Kỳ có hơn 100,000 người chết vì sử dụng thuốc quá liều, trong đó hơn 64% là do sử dụng các loại thuốc tổng hợp thuộc nhóm opioid như fentanyl và các phó bản của nó.
Fentanyl bất hợp pháp được sản xuất và tổng hợp trên phạm vi quốc tế ở Trung Quốc, Mexico và Ấn Độ, sau đó xuất cảng sang Hoa Kỳ dưới dạng bột hoặc ép vỉ. Nhiều tiền chất cần thiết để tổng hợp fentanyl cũng được xuất cảng từ Trung Quốc.
Ngoài ra, mạng xã hội đen, thiên đường của hoạt động tội phạm, đã tạo điều kiện thuận lợi để tuồn fentanyl và các loại thuốc khác vào Hoa Kỳ thông qua các dịch vụ chuyển phát truyền thống, bao gồm cả U.S. Postal Service.
Trong Hội nghị thượng đỉnh APEC tuần qua, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và Tập Cận Bình đã đạt được thỏa thuận chống buôn bán fentanyl bất hợp pháp.
Fentanyl vừa được bán riêng lẻ, vừa thường được dùng làm chất pha trộn, vì hiệu lực của nó cao, cho phép những kẻ buôn lậu vận chuyển số lượng nhỏ hơn nhưng vẫn duy trì được tác dụng mà người mua mong đợi. Người ta cũng có thể thêm vào fentanyl các chất độn, như bột mì hoặc baking soda, để tăng nguồn cung cấp mà không hao tổn thêm nhiều chi phí. Do đó, chia nhỏ một kg fentanyl ra sẽ có lợi hơn nhiều so với chia nhỏ một kg heroin.
Thật không may, fentanyl có hiệu lực cao, cũng có nghĩa là chỉ một lượng rất nhỏ cũng đủ gây chết người. Nếu người dùng không biết rằng thuốc họ mua đã bị pha trộn, thì họ có thể sẽ không cẩn thận mà dễ dàng uống quá liều.
Ngăn ngừa tử vong do fentanyl
Các bác sĩ cấp cứu thường cho dùng fentanyl như một loại thuốc tê hoặc thuốc giảm đau để giúp giảm bớt cơn đau dữ dội trong trường hợp y tế khẩn cấp. Bệnh nhân sẽ được cho sử dụng fentanyl khi cần giảm đau hoặc an thần ngay lập tức, chẳng hạn như gây mê để phẫu thuật.
Nhưng ngay cả trong trường hợp được kiểm soát ở bệnh viện, việc sử dụng fentanyl vẫn có nguy cơ khiến cho nhịp thở bị giảm xuống mức nguy hiểm; đây cũng là nguyên nhân chính gây tử vong do dùng quá liều các loại thuốc nhóm opioid. Đối với những người tự ý sử dụng fentanyl, sẽ chẳng có đội ngũ y tế nào theo dõi sát sao từng nhịp thở của họ để đảm bảo an toàn.
Một biện pháp để ngăn ngừa quá liều fentanyl là Naloxone. Naloxone có thể đảo ngược tình trạng quá liều fentanyl bằng cách ngăn chặn tác dụng của thuốc. Một biện pháp khác là tăng cường cung cấp các chất chủ vận (agonists) opioid như methadone và buprenorphine để giảm các triệu chứng nghiện và cảm giác thèm thuốc, giúp mọi người tiếp tục điều trị và giảm sử dụng thuốc bất hợp pháp. Dù vậy, tính khả dụng của methadone và buprenorphine lại không cao, chúng bị hạn chế về cách sử dụng và nơi sử dụng.
Các chiến lược khác để ngăn ngừa tử vong do quá liều fentanyl là giảm bớt những rào cản trong việc tiếp cận điều trị cai nghiện thuốc, phổ biến các sản phẩm que thử fentanyl, tăng cường kiểm soát việc tiêu thụ và thậm chí là giám sát chặt chẽ cả thuốc diamorphine (heroin) theo toa.
Tuy nhiên, các chính trị gia địa phương và các ưu tiên tài trợ lại chưa để tâm đến việc thử áp dụng các biện pháp này. Để ngăn chặn sự gia tăng số ca tử vong liên quan đến fentanyl, cần có những chiến lược táo bạo hơn.
Việt Báo biên dịch
Nguồn: “What is fentanyl and why is it behind the deadly surge in US drug overdoses? A medical toxicologist explains” của Kavita Babu, được đăng trên trang TheConversation.com.
Send comment
