Di dân Trung Quốc đến Hoa Kỳ không phải là điều mới mẻ. Nhưng số lượng di dân vượt biên trái phép ngày càng nhiều, và vấn đề này có nguy cơ bị chính trị hóa trong cuộc bầu cử năm 2024 ở Hoa Kỳ. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Tháng 2 năm 2024, việc đóng cửa tạm thời Darien Gap – đoạn đường đầy nguy hiểm băng qua 66 dặm rừng rậm nối liền Nam Mỹ và Trung Mỹ – đã tạm thời ngăn chặn một trong những tuyến đường di cư đông đúc nhất ở Bán cầu Tây. Điều này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của Darien Gap đối với một nhóm nhỏ nhưng ngày càng tăng - những người phụ thuộc vào con đường này để đến Hoa Kỳ: di dân từ Trung Quốc.
Năm 2023, trong khi có tới 2.5 triệu di dân bị bắt giữ tại biên giới đất liền phía Tây Nam Hoa Kỳ, thì chỉ có khoảng 37,000 người đến từ Trung Quốc.
Điều đáng chú ý nhất là tốc độ gia tăng số lượng di dân từ Trung Quốc. Số lượng di dân người Trung Quốc trong năm 2023 tăng gấp gần 10 lần so với năm 2022. Chỉ riêng trong tháng 12/2023, các viên chức Biên Phòng Hoa Kỳ đã báo cáo bắt giữ được khoảng 6,000 di dân người Trung Quốc, trong khi con số này vào tháng 12/2022 chỉ có 900.
Sự gia tăng đáng kể này là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp lại, từ nền kinh tế Trung Quốc đang suy giảm và sự siết chặt kiểm soát chính trị của Tập Cận Bình, cho đến việc dễ dàng tiếp cận thông tin trên mạng về cách thực hiện hành trình di cư.
Các phóng viên đưa tin từ biên giới thường mô tả rằng di dân người Trung Quốc phần lớn thuộc tầng lớp trung lưu tự kinh doanh. Họ không đủ giàu để có thể nhập cảnh dựa vào du học hoặc làm việc, nhưng đủ khả năng chi trả để bay qua nửa vòng trái đất.
Theo một báo cáo từ Reuters, có nhiều trường hợp người vượt biên là chủ những doanh nghiệp nhỏ. Ở Trung Quốc, họ đã phải chịu những thiệt hại nặng nề không thể khắc phục, mất đi nguồn thu nhập chính hoặc duy nhất do chính sách “zero COVID.” Những di dân này đến từ khắp mọi miền Trung Quốc, có phụ nữ, có đàn ông, và đôi khi có cả trẻ em vượt biên cùng cha mẹ.
Từ lâu, dân Trung Quốc thường tìm đến Hoa Kỳ để tìm kiếm cơ hội phát triển sự nghiệp hoặc tự do về chính trị. Dựa trên các cuộc phỏng vấn gần đây với những di dân từ Nam Mỹ và biên giới phía nam Hoa Kỳ, có 2 yếu tố góp phần vào sự gia tăng số lượng di dân.
Đầu tiên, con đường nhập cư phổ biến nhất đối với dân Trung Quốc là thông qua visa du học hoặc visa H1-B dành cho người lao động có kỹ năng chuyên môn. Tuy nhiên, do những hạn chế đi lại được áp đặt trong những tháng đầu của đại dịch, dân Trung Quốc không còn sử dụng con đường nhập cư thông thường được nữa. Visa nhập cư nằm ngoài tầm với của những người không có quan hệ thân nhân hoặc ưu tiên về nghề nghiệp. Visa du lịch cũng chẳng dễ dàng, người xin visa phải tham gia cuộc phỏng vấn tại lãnh sự quán Hoa Kỳ, các viên chức sẽ đánh giá xem họ có khả năng quay trở lại Trung Quốc sau khi kết thúc chuyến đi hay không.
Coi hướng dẫn trên mạng
Thứ hai, vì di cư bằng các con đường hợp pháp quá khó khăn, nhiều tài khoản trên các trang mạng xã hội đã chỉ ra những phương án thay thế cho những người đang muốn đi gấp. Các tài khoản trên Douyin, một ứng dụng na ná như TikTok rất phổ biến tại Trung Quốc, ghi lại những địa điểm mà người cầm hộ chiếu Trung Quốc có thể đến du lịch mà không cần xin visa. Trên TikTok, những ta có thể tìm thấy đầy đủ thông tin về nơi nào là chỗ để vượt biên, về phương tiện vận chuyển và bên môi giới, thường được gọi là “snakeheads” (Xà thủ), bọn chuyên đưa người nhập cảnh lậu nằm tại Hoa lục.
Nếu sử dụng mạng VPN để lách “tường lửa,” người ta cũng có thể truy cập thông tin từ các ứng dụng của Hoa Kỳ như X, YouTube, Facebook và hàng loạt các trang web khác bị chặn ở Trung Quốc.
Dựa theo thông tin chỉ dẫn trên mạng xã hội, hàng ngàn di dân Trung Quốc đã bay tới Ecuador, quốc gia cho phép công dân Trung Quốc được du lịch miễn thị thực, sau đó lên đường tới biên giới Hoa Kỳ-Mexico. Trong cuộc hành trình, họ sẽ phải đi bộ qua Darien Gap, dù khét tiếng là nguy hiểm nhưng đoạn đường này đã trở thành lựa chọn ngày càng phổ biến đối với di dân từ Venezuela, Colombia và trên toàn thế giới.
Ngoài thông tin về cách băng qua Darien Gap, những bài đăng trên mạng còn chỉ rõ những địa điểm nào là tốt nhất để vượt qua biên giới vào Hoa Kỳ. Do đó, rất nhiều người Trung Quốc đang muốn xin tị nạn đã quyết định chọn cùng một con đường, từ Baja California ở Mexico để vượt qua biên giới gần thành phố San Diego ở Hoa Kỳ.
Sự gia tăng nhanh chóng về số lượng cùng với việc dễ dàng truy cập thông tin trên mạng là những tiến triển mới. Nhưng việc dân Trung Quốc vượt biên sang Hoa Kỳ đã xảy ra từ rất lâu, thông qua bàn tay của những kẻ chuyển vận di dân lậu.
Từ năm 1882 đến năm 1943, Hoa Kỳ cấm nhập cư đối với tất cả lao động nam giới người Trung Quốc và hầu hết phụ nữ Trung Quốc. Lý do chủ yếu là sự kết hợp của hai yếu tố: một là sự cạnh tranh về kinh tế và hai là lo ngại về phân biệt chủng tộc, đặc biệt là về văn hóa Trung Quốc và khả năng đồng hóa của họ. Vậy nên, chắc chắn rằng người Trung Quốc sẽ là nhóm dân tộc đầu tiên nhập cư vào Hoa Kỳ một cách bất hợp pháp.
Trong những năm đó, khi không còn các lựa chọn hợp pháp, di dân Trung Quốc đã lợi dụng việc đi lại dễ dàng giữa Hoa Kỳ và Mexico. Một số người lấy tên Mexico và nói tiếng Tây Ban Nha để giả mạo thành người lao động nhập cư, một số khác lại mượn danh tính hoặc giấy tờ từ người Trung Quốc có quyền nhập cảnh, chẳng hạn như những người được sinh ra tại Hoa Kỳ. Tương tự như những gì đang diễn ra ngày nay, những người Trung Quốc nhập cảnh bất hợp pháp thường là nhóm người thuộc tầng lớp trung lưu và lao động. Dân có tiền hoặc có học vấn thì có thể lách luật thông qua nhập cảnh với visa dành cho du học hoặc doanh nhân, cả hai đều là trường hợp ngoại lệ trong luật cấm nhập cư.
Mặc dù các quy định cấm nhập cư đối với dân Trung Quốc chính thức kết thúc vào năm 1943, nhưng những hạn chế đối với di dân từ Châu Á vẫn còn cho đến khi Quốc Hội sửa đổi luật nhập cư của Hoa Kỳ trong Đạo luật Hart-Celler năm 1965. Những ưu tiên mới cho thị thực nhập cư tập trung vào kỹ năng chuyên môn cũng như diện đoàn tụ gia đình, cùng với chính sách “cải cách và mở cửa” của Đặng Tiểu Bình (Deng Xiaoping) lúc bấy giờ, đã giúp nhiều di dân Trung Quốc tìm được con đường hợp pháp vào Hoa Kỳ trong những năm 1980 và 1990.
Ngay cả sau khi luật hạn chế nhập cư kết thúc, nhiều di dân Trung Quốc không có trình độ học vấn hoặc quan hệ thân nhân vẫn tiếp tục chọn những con đường vượt biên nguy hiểm thông qua bọn “Xà thủ.”
Năm 1993 xảy ra một sự kiện khét tiếng: con tàu Golden Venture mắc cạn ngoài khơi bờ biển New York, khiến 10 di dân người Trung Quốc chết đuối. Đám xà thủ trong vụ này đã bị bắt giữ và đưa ra xét xử.
Những căng thẳng hiện nay
Mặc dù có rất nhiều trường hợp di dân Trung Quốc vượt biên bất hợp pháp đến Hoa Kỳ, nhưng di dân Trung Quốc xin tị nạn có tỷ lệ thành công cao hơn nhiều so với những di dân khác.
Ước tính có khoảng 55% di dân Trung Quốc xin tị nạn thành công, với lý do thường là vì bị áp bức chính trị và thiếu tự do tôn giáo ở Trung Quốc. Ngược lại, chỉ có 29% di dân Venezuela xin tị nạn được chấp thuận, và con số này thậm chí còn thấp hơn đối với di dân người Colombia, chỉ ở mức 19%.
Việc tuyến đường di cư chính từ phía nam mới bị đóng cửa đã ảnh hưởng đến hàng ngàn di dân đang muốn vượt biên vào Hoa Kỳ. Tuy nhiên, với tình hình khó khăn tại quê hương cùng với thông tin chỉ dẫn và hỗ trợ từ trên mạng, di dân Trung Quốc sẽ còn tiếp tục tìm kiếm những con đường khác để đến Hoa Kỳ.
Trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới ở Hoa Kỳ, các vấn đề về di dân và mối đe dọa từ Trung Quốc đều sẽ là những chủ đề trọng tâm. Tuy nhiên, vấn đề về di dân đến từ Trung Quốc có nguy cơ sẽ bị chính trị hóa, khiến cho những căng thẳng hiện nay giữa Washington và Bắc Kinh càng thêm phần trầm trọng.
Nguyên Hòa biên dịch
Nguồn: “Chinese migration to US is nothing new – but the reasons for recent surge at Southern border are” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
