Ảnh: istockphoto.com
Trong thế giới hiện đại, niềng răng đã trở nên phổ biến như một phần của chăm sóc nha khoa. Tuy nhiên, các nghiên cứu khảo cổ học cho thấy rằng tình trạng răng mọc lệch (malocclusion) ở người tiền sử không phổ biến như hiện nay. Các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu nguyên nhân, và một trong những yếu tố được chú ý là chế độ ăn thay đổi theo thời gian, từ thô cứng sang mềm và dễ nhai hơn.
Sự thay đổi của xương hàm qua tiến trình lịch sử
Theo khảo sát các hộp sọ cổ, con người thời săn bắt-hái lượm có xương hàm to và chắc khỏe, thích hợp để nhai các loại thức ăn cứng như thịt sống, củ rễ, hạt, và rau sợi thô. Khoảng 12.000 năm trước, khi con người bắt đầu chuyển sang canh tác nông nghiệp, chế độ ăn cũng thay đổi theo. Các loại thực phẩm được nấu chín, xay nhuyễn hoặc chế biến như ngũ cốc, rau củ và bánh làm từ bột mịn trở nên phổ biến.
Theo GS. Sue Herring, Đại học Washington: “Những loại thức ăn này mềm hơn nhiều và cần ít lực nhai hơn so với chế độ ăn trong thiên nhiên hoang dã.”
Vì ít phải sử dụng cơ hàm, xương hàm cũng không phát triển mạnh như trước. Điều này không chỉ là kết quả của chọn lọc tự nhiên qua nhiều thế hệ, mà còn là phản ứng trực tiếp của xương đối với mức độ sử dụng cơ bắp. Xương hàm phát triển tại nơi cơ gắn vào, nên khi cơ ít hoạt động, xương cũng nhỏ lại.
Khi xương hàm nhỏ lại, răng không còn đủ chỗ
Mặc dù xương hàm nhỏ lại, nhưng số lượng răng ở con người hiện đại vẫn không thay đổi so với tổ tiên. Khi không còn đủ không gian trong hàm, răng dễ mọc chen chúc, lệch hàng hoặc mọc ngầm.
GS. Julie Lawrence, Đại học Nevada, giải thích:
“Răng mọc lên theo trình tự, và xương hàm cần có đủ không gian để răng mọc đúng vị trí. Khi hàm nhỏ, răng không có chỗ, và điều đó dẫn đến tình trạng răng lệch hoặc răng mọc kẹt.”
Trong đó, răng khôn là nhóm răng thường gặp vấn đề nhất. Ở nhiều người, răng khôn không có đủ chỗ để mọc, dẫn đến viêm lợi, đau nhức hoặc phải nhổ bỏ.
Theo GS. Myra Laird, Đại học Nha khoa Pennsylvania:
“Tình trạng răng lệch, răng chen chúc xảy ra ở hầu hết các dân số hiện đại và xuất hiện với tỷ lệ cao hơn nhiều so với trước đây.”
Răng lệch không chỉ do chế độ ăn
Dù có mối liên hệ rõ ràng giữa chế độ ăn mềm và sự thay đổi của xương hàm, các nhà nghiên cứu lưu ý rằng răng lệch không chỉ do một nguyên nhân duy nhất.
Dữ liệu khảo cổ cũng ghi nhận một số trường hợp răng mọc lệch ở người cổ, dù tần suất thấp hơn. Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng: một số người có xu hướng bị cắn sâu, cắn hở hoặc hô hàm do bẩm sinh, không liên quan đến chế độ ăn.
Môi trường sống, chế độ dinh dưỡng thời thơ ấu, và những bất thường trong quá trình phát triển xương mặt cũng có thể dẫn đến sai lệch trong khớp cắn.
Nhận thức về răng lệch thay đổi theo thời đại
Cuối cùng, các chuyên gia cho rằng việc răng mọc lệch được chú ý nhiều hơn trong xã hội hiện đại có thể do nhận thức về thẩm mỹ ngày nay phát triển hơn trước.
GS. Herring nhận định:
“Trước đây, người ta không quan tâm nhiều đến vẻ ngoài của hàm răng. Ngày nay, với sự phát triển của y học và thẩm mỹ, mọi người chú ý nhiều hơn đến các vấn đề như răng lệch, và tìm cách can thiệp từ sớm.”
Kết luận
Các nghiên cứu cho thấy sự thay đổi trong cấu trúc khuôn mặt và xương hàm của con người có liên quan chặt chẽ đến chế độ ăn và mức độ sử dụng cơ hàm. Việc tiêu thụ thực phẩm mềm, dễ nhai qua nhiều thế hệ có thể là một trong những nguyên nhân làm giảm kích thước xương hàm, dẫn đến tình trạng răng chen chúc và lệch khớp cắn phổ biến hơn hiện nay.
Tuy nhiên, hiện tượng này còn chịu ảnh hưởng từ di truyền, phát triển cá nhân, và cả yếu tố xã hội. Hiểu rõ những nguyên nhân này giúp các chuyên gia y tế có hướng phòng ngừa và điều trị phù hợp cho từng trường hợp.
Vb biên dịch
Nguồn: National Geographic, Leah Worthington, ngày 15 tháng 7, 2025
Gửi ý kiến của bạn
