Bắc Cực Quang (Northern Lights) trên bầu trời thị trấn Uummannaq, Greenland. (Nguồn: Chụp lại từ YouTube)
Trong hơn một thế kỷ qua, vị trí chiến lược và tài nguyên thiên nhiên phong phú của Greenland đã khiến hòn đảo này trở thành một trong những mục tiêu tham vọng của Hoa Kỳ, đặc biệt là trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh (Cold War). Nhưng các nhà lãnh đạo Greenland vẫn luôn kiên quyết từ chối những lời đề nghị này. Từ kế hoạch mua lại đất đến các cuộc đàm phán thiết lập căn cứ quân sự, Greenland đã trở thành một trong những hòn đảo được săn đón nhất trên thế giới.
Sự quan tâm của Hoa Kỳ đối với Greenland từ những ngày đầu
Từ cuối thế kỷ 19, Hoa Kỳ đã bắt đầu để mắt đến Greenland – hòn đảo lớn nhất thế giới không nằm trên lục địa. Lúc bấy giờ, Ngoại trưởng William Seward, sau thành công trong thương vụ mua lại Alaska từ Nga với giá 7.2 triệu MK vào năm 1867, đã nhắm đến Greenland và Iceland như những mảnh ghép hoàn hảo để mở rộng lãnh thổ Hoa Kỳ.
Với tầm nhìn chiến lược, Seward đã ủy quyền thực hiện một bản phúc trình vào năm 1868, trong đó nhấn mạnh những tiềm năng to lớn của Greenland về nguồn cá dồi dào, hệ sinh thái động vật hoang dã đa dạng, và đặc biệt là “nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú.” Không những vậy, bản phúc trình này còn táo bạo đề cập rằng việc sáp nhập Greenland có thể gây áp lực khiến Canada (quốc gia nằm giữa Alaska và Greenland) phải cân nhắc gia nhập Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, Greenland – một vùng lãnh thổ tự trị của Đan Mạch – không phải là một khối băng hoang vu. Qua hàng thế kỷ, hòn đảo này đã là nơi sinh sống của các cộng đồng bản địa, chủ yếu là người Inuit. Trong môi trường khắc nghiệt của Bắc Cực, họ đã thích nghi và phát triển, hình thành những truyền thống lâu đời chủ yếu xoay quanh đánh bắt cá, săn bắn, và gắn bó sâu sắc với mảnh đất này. Đáng tiếc, thuở ban đầu Hoa Kỳ hầu như không tính đến các cộng đồng bản địa, mà chỉ tập trung vào vị trí chiến lược và tài nguyên thiên nhiên; và nhiều thập niên sau đó vẫn như vậy.
Peter Harmsen, một nhà báo tại Copenhagen và là tác giả của cuốn “Fury and Ice: Greenland, the United States and Germany in World War II,” cho biết: “Về cơ bản, mọi chuyện đều quy về hai điều: vị trí địa lý và tài nguyên khoáng sản – và lối suy nghĩ này chưa bao giờ thay đổi.”
Dù kế hoạch của Seward không thành công, sự quan tâm của Hoa Kỳ đối với Greenland không hề giảm sút. Năm 1910, Đại sứ Hoa Kỳ Maurice Egan đã đề nghị một kế hoạch trao đổi phức tạp: Hoa Kỳ sẽ đổi phần đất tại Philippines để lấy Greenland và Tây Ấn thuộc Đan Mạch. Sau đó, Đan Mạch sẽ đem đổi lại với Đức. Nhưng cũng như lần trước, nỗ lực này lại không đi đến đâu.
Vai trò của Greenland trong thời chiến
Tầm quan trọng của Greenland đã tăng lên đáng kể trong Thế Chiến II. Sau khi Đức Quốc Xã chiếm Đan Mạch vào năm 1940, Hoa Kỳ ngay lập tức can thiệp để bảo vệ hòn đảo này theo Học thuyết Monroe (Monroe Doctrine) – chính sách nhằm ngăn chặn các nước Âu Châu mở rộng ảnh hưởng sang Tây Bán Cầu.
Tháng 4 năm 1941, Hoa Kỳ ký khế ước “Bảo Vệ Greenland” (Defense of Greenland) với đại sứ Đan Mạch, cho phép Washington xây dựng và sử dụng các căn cứ quân sự trên hòn đảo. Greenland còn sở hữu các mỏ cryolite, một loại khoáng chất quan trọng sản xuất ra nhôm để chế tạo phi cơ. Ngoài ra, các trạm khí tượng trên đảo giúp dự báo thời tiết ở Âu Châu, hỗ trợ các kế hoạch của phe Đồng Minh.
Sau khi Đức Quốc Xã đầu hàng vào tháng 5 năm 1945, Đan Mạch cho rằng lực lượng Hoa Kỳ sẽ thu xếp để rời đi. Nhưng Hoa Kỳ lại không thể làm vậy. Brent Hardt, một cựu viên chức ngoại giao Hoa Kỳ và hiện là nghiên cứu viên cao cấp tại German Marshall Fund, giải thích: “Vị trí địa lý của Greenland là yếu tố vô cùng quan trọng đối với an ninh của Hoa Kỳ, và chúng tôi phải cố gắng tìm cách ở lại.”
Sau chiến tranh: tìm cách mua đất
Sau Thế Chiến II là một mối đe dọa tiềm tàng mới: Liên Xô. Khi Chiến tranh Lạnh đang manh nha thành hình, giới lãnh đạo quân sự và hải quân Hoa Kỳ lại càng nhận thấy rõ giá trị chiến lược của Greenland. Owen Brewster, cựu TNS bang Maine, gọi việc mua lại Greenland là một “nhu cầu quân sự.” Hòn đảo này không chỉ là điểm trung chuyển hoàn hảo giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, mà còn ẩn chứa nhiều cơ hội cho thám hiểm và nghiên cứu khoa học.
Năm 1946, viên chức Bộ Ngoại Giao John Hickerson cho biết các lãnh đạo quân đội Hoa Kỳ coi Greenland là “yếu tố tối quan trọng đối với an ninh quốc gia.” Theo tờ Associated Press, Hoa Kỳ từng bí mật đề nghị trả Đan Mạch khoản vàng trị giá 100 triệu MK để mua trọn Greenland. Một ý tưởng khác cũng được cân nhắc là đem đổi phần đất giàu dầu mỏ ở quận Point Barrow (Alaska) để lấy một phần của hòn đảo.
Ron Doel, giảng sư lịch sử tại Florida State University và là đồng biên tập cuốn sách “Exploring Greenland: Cold War Science and Technology on Ice,” cho biết: “Hoa Kỳ không chỉ xem Greenland là một tài sản chiến lược trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh, mà cũng muốn trở thành một biểu tượng dân chủ tích cực đối với Âu Châu, luôn giữ vững các giá trị cao cả và tôn trọng quyền độc lập, tự trị của các quốc gia khác.”
Tuy nhiên, đề nghị mua lại Greenland đã khiến chính phủ Đan Mạch sững sờ. Ngoại trưởng Đan Mạch Gustav Rasmussen phản ứng dứt khoát: “Chúng tôi biết mình nợ Hoa Kỳ rất nhiều, nhưng cũng không đến mức phải trả bằng toàn bộ Greenland.”
Mong muốn chưa bao giờ nguôi ngoai
Năm 1951, để đáp ứng các yêu cầu quốc phòng xuyên Đại Tây Dương trong tình hình Chiến Tranh Lạnh, Hoa Kỳ và Đan Mạch đã ký một khế ước mới, cho phép Hoa Kỳ tiếp tục sử dụng và mở rộng các căn cứ quân sự trên Greenland. Tất cả các hoạt động này đều được Tổ chức Minh ước Bắc Đại Tây Dương (North Atlantic Treaty Organization, NATO) chuẩn thuận. Khế ước này nhấn mạnh vai trò của Greenland trong chiến lược phòng thủ xuyên Đại Tây Dương khi tình hình căng thẳng Đông-Tây lên đến đỉnh điểm.
Đến những năm 1970, Cơ quan Lưu Trữ quốc gia (National Archives) công bố các tài liệu giải mật, trong đó có tài liệu liên quan đến những nỗ lực mua Greenland sau Thế Chiến II. Nhưng mãi đến năm 1991, báo chí Đan Mạch mới loan tin về những tài liệu này, khơi mào các cuộc tranh luận mới xoay quanh vấn đề chủ quyền của Greenland và tham vọng của Hoa Kỳ.
Ngày nay, khi Bắc Cực ngày càng ấm lên, Greenland lại trở nên quan trọng hơn bao giờ hết; bởi vì khi băng ở Bắc Cực tan chảy, không chỉ mở ra các tuyến đường hàng hải mới, mà còn mang đến những nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào chưa từng được khai thác. Tuy nhiên, cả Đan Mạch và Greenland vẫn luôn cương quyết khẳng định: Greenland không phải để bán.
Thủ tướng Greenland Múte Egede đăng trên mạng xã hội rằng: “Greenland thuộc về người dân Greenland. Tương lai và con đường giành độc lập của chúng tôi thế nào là việc của chúng tôi.”
Nguyên Hòa biên dịch
Nguồn: “The U.S. has tried to buy Greenland before. Here’s how those past attempts went” được đăng trên trang Nationalgeographic.com.
Gửi ý kiến của bạn
