Những năm tiếp theo có thể sẽ rất khó khăn, vì các thảm họa khí hậu được dự đoán sẽ trở nên khắc nghiệt hơn. (Nguồn: pixabay.com)
Giữa tình hình nhiệt độ toàn cầu tăng cao kỷ lục và những trận mưa như trút nước, thật khó để phủ nhận rằng thời tiết năm 2023 khá là bất thường.
Mọi người nhanh chóng đổ lỗi cho biến đổi khí hậu – và điều này không sai: Sự nóng lên toàn cầu do con người gây ra đóng vai trò lớn nhất. Một nghiên cứu gần đây đã xác định rằng đợt nắng nóng bắt đầu từ tháng 6 năm 2023 và kéo dài mấy tuần liền ở Texas và Mexico hầu như không thể xảy ra nếu không có sự nóng lên toàn cầu.
Tuy nhiên, các đợt nắng nóng trong năm nay gay gắt và khắc nghiệt hơn so với những gì sự nóng lên toàn cầu có thể gây ra. Các hoạt động của con người phóng khí thải nhà kính vào bầu khí quyển đã làm nhiệt độ tăng dần, ở mức trung bình 0.2 độ F (0.1 độ C) mỗi thập niên. Ngoài ra, còn có 3 yếu tố tự nhiên khác cũng góp phần làm tăng nhiệt độ toàn cầu và gây ra các thảm họa khí hậu trong năm nay: El Niño, dao động năng lượng mặt trời và vụ phun trào núi lửa Hunga Tonga.
Thật không may, các yếu tố này đang ‘bắt tay’ với nhau và làm tình hình nóng lên toàn cầu trầm trọng thêm. Tệ hơn nữa, nhiệt độ cao bất thường có thể sẽ tiếp tục kéo dài cho đến ít nhất là năm 2025, có nghĩa là thời tiết sẽ còn khắc nghiệt hơn nữa.
El Niño thì có liên quan gì?
El Niño là một hiện tượng khí hậu xảy ra sau mỗi vài năm. Dòng nước trên bề mặt ở vùng nhiệt đới Thái Bình Dương sẽ đổi hướng và ấm lên, làm ấm bầu không khí bên trên, ảnh hưởng đến nhiệt độ và thời tiết trên toàn cầu.
Về cơ bản, bầu khí quyển ‘mượn’ nhiệt từ Thái Bình Dương và làm cho nhiệt độ Trái Đất tăng lên. Đợt El Niño mạnh gần đây nhất xảy ra vào năm 2016. Nhiệt độ toàn cầu tăng trung bình khoảng 0.25 độ F (0.14 độ C), khiến năm 2016 trở thành năm nóng kỷ lục. Trong năm 2019-2020 cũng xảy ra đợt El Niño yếu, khiến năm 2020 trở thành năm nóng thứ hai thế giới.
Ngược lại với El Niño là La Niña, hiện tượng các dòng hải lưu Thái Bình Dương lạnh hơn bình thường, hấp thụ nhiệt ra khỏi khí quyển, làm mát Trái Đất. Thế giới vừa trải qua ba năm La Niña liên tiếp. Điều này có nghĩa là chúng ta đang trải qua một đợt biến động nhiệt độ rất lớn.
Dựa vào sự gia tăng nhiệt độ bề mặt biển Thái Bình Dương, mô hình khí hậu hiện nay cho thấy 90% khả năng Trái Đất đang hướng tới đợt El Niño mạnh đầu tiên kể từ năm 2016.
Kết hợp với sự nóng lên toàn cầu vẫn xảy ra đều đặn, Trái Đất có thể sớm phá vỡ kỷ lục nhiệt độ hàng năm. Tháng 6 năm 2023 là tháng nóng nhất trong kỷ lục hiện đại. Tháng 7 ghi nhận hàng loạt các kỷ lục toàn cầu về những ngày nóng nhất, cùng với một lượng lớn các kỷ lục nhiệt độ theo khu vực, điển hình là 152 độ F (67 độ C) ở Iran.
Các biến chuyển dao động năng lượng mặt trời
Mặt trời dường như vẫn đang tỏa sáng, không có gì khác lạ. Thực tế, nó là một quả cầu luôn sục sôi và tỏa ra năng lượng bức xạ thay đổi theo nhiều thang thời gian khác nhau.
Mặt trời đang dần nóng lên và sẽ đun sôi các đại dương trên Trái Đất trong nửa tỷ năm nữa. Nhưng nếu tính theo thang thời gian của con người, bức xạ năng lượng mặt trời chỉ thay đổi một chút trong chu kỳ 11 năm, khoảng 1 phần 1,000. Các đỉnh của chu kỳ này quá nhỏ để chúng ta có thể nhận thấy hàng ngày, nhưng chúng có ảnh hưởng đến các hệ thống khí hậu của Trái Đất.
Đối lưu thay đổi nhanh chóng bên trong Mặt trời vừa tạo ra một từ trường mạnh thẳng hàng với trục quay của nó, vừa khiến từ trường này đảo ngược hoàn toàn sau mỗi 11 năm. Đây là nguyên nhân gây ra Chu kỳ Mặt trời (Solar Cycle) mỗi 11 năm. Chu kỳ Mặt trời là chu kỳ mà các vết đen trên Mặt trời thay đổi về số lượng. Chu kỳ được giới hạn bởi Năm Mặt trời hoạt động và Năm Mặt Trời tĩnh.
Trong thời gian mặt trời bức xạ cực đại (năm Mặt trời hoạt động), nhiệt độ Trái Đất sẽ tăng cao hơn một chút so với bình thường, chỉ khoảng 0.09 độ F (0.05 độ C), gần bằng một phần ba so với ảnh hưởng của đợt El Niño mạnh. Điều ngược lại cũng xảy ra trong thời gian mặt trời bức xạ cực tiểu (năm Mặt Trời tĩnh). Tuy nhiên, không giống như những thay đổi khó lường của El Niño, chu kỳ 11 năm của Mặt Trời tương đối đều đặn, nhất quán và có thể dự đoán được.
Năm mặt trời tĩnh (Chu kỳ Mặt trời đạt cực tiểu) gần đây nhất là vào năm 2020, góp phần làm giảm ảnh hưởng của đợt El Nino nhẹ năm đó. Chu kỳ mặt trời sẽ đạt cực đại (năm mặt trời hoạt động) vào năm 2025, và năng lượng của mặt trời sẽ tăng dần cho đến lúc đó.
Vụ phun trào núi lửa Hunga Tonga
Các vụ phun trào núi lửa cũng có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến khí hậu toàn cầu. Chúng sẽ hạ thấp nhiệt độ toàn cầu vì lượng sulfate aerosols (các sol khí phản chiếu ánh sáng mạnh mẽ và làm lạnh toàn cầu) phun trào che chắn và chặn một phần ánh sáng mặt trời chiếu tới – nhưng không phải lúc nào cũng vậy.
Trong một diễn biến bất thường, vụ phun trào núi lửa lớn nhất thế kỷ 21 cho đến nay là vụ phun trào núi lửa Hunga Tonga năm 2022 đang có tác dụng làm Trái Đất nóng lên.
Vụ phun trào đã phóng một số lượng sulfate aerosols làm mát ít đến bất thường, nhưng lại tạo ra một lượng hơi nước khổng lồ. Macma nóng chảy phát nổ dưới nước, làm bốc hơi một lượng nước biển khổng lồ, và phun nước lên cao vào bầu khí quyển.
Hơi nước là một loại khí nhà kính mạnh. Theo ước tính, vụ phun trào có thể làm bề mặt Trái Đất nóng lên khoảng 0.06 độ F (0.035 độ C). Không giống như sulfate aerosols có khả năng làm mát tồn tại trong khí quyển từ một đến hai năm, hơi nước là một loại khí có thể tồn tại trong khí quyển trong nhiều năm. Vụ phun trào núi lửa Hunga Tonga dự kiến sẽ có tác động làm nóng kéo dài ít nhất 5 năm.
Nền tảng nguyên nhân: Sự nóng lên toàn cầu
Tất cả những điều này xuất phát từ sự nóng lên toàn cầu do con người gây ra.
Kể từ năm 1900, con người đã thải một lượng lớn khí nhà kính vào khí quyển, làm tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu lên khoảng 2 độ F (1.1 độ C). Thí dụ, con người đã làm tăng 50% lượng carbon dioxide trong khí quyển, chủ yếu thông qua quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch trong xe cộ và các nhà máy điện. Sự nóng lên do khí nhà kính thực sự lớn hơn 2 độ F (1.1 độ C), nhưng nó đã bị che lấp bởi các yếu tố khác, chẳng hạn như ô nhiễm không khí.
Nếu chỉ có tác động từ con người là yếu tố duy nhất, thì mỗi năm đều sẽ là kỷ lục năm nóng nhất, nhưng điều đó không xảy ra. Năm 2016 là năm nóng nhất từ trước đến nay, phần lớn là do đợt El Niño mạnh vừa qua.
Điều này có ý nghĩa gì đối với tương lai?
Vài năm tiếp theo có thể sẽ rất khó khăn.
Nếu đợt El Niño phát triển mạnh trong năm tới, kết hợp với Chu kỳ Mặt trời cực đại và tác động của vụ phun trào núi lửa Hunga Tonga, nhiệt độ Trái Đất có thể sẽ tăng vọt lên mức cao chưa từng thấy. Theo mô hình khí hậu, sẽ xảy ra nhiều đợt nắng nóng, cháy rừng, lũ quét và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt khác.
Trong những năm gần đây, các dự báo thời tiết và khí hậu đều trở nên rất đáng tin cậy, phần lớn nhờ vào lượng dữ liệu khổng lồ từ các vệ tinh quay quanh Trái Đất, và sức mạnh các siêu máy tính giúp dưa ra dự báo dòng chảy, các tương tác giữa các thành phần phức tạp của đại dương, đất liền và khí quyển.
Thật không may, mô hình khí hậu chỉ ra rằng khi nhiệt độ càng tăng, các hiện tượng thời tiết càng khắc nghiệt hơn.
Hiện có hơn 50% khả năng nhiệt độ toàn cầu sẽ cao hơn nhiệt độ thời kỳ tiền công nghiệp 2.7 độ F (1.5 độ C) vào năm 2028, ít nhất là tạm thời, làm tăng nguy cơ gây ra các điểm cực hạn khí hậu (climate tipping points). Họa vô đơn chí. Trước tình hình nhiều yếu tố không tốt cho hệ thống khí hậu sẽ cùng xảy ra một lúc như thế, có vẻ như chúng ta sắp mệt mỏi trong thời gian tới.
Nguyên Hòa biên dịch
Nguồn: 4 factors driving 2023’s extreme heat and climate disasters” của Michael Wysession, được đăng trên trang TheConversation.
Send comment
