Rượu bia và các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến bộ não nhiều hơn những gì chúng ta vẫn nghĩ. (Nguồn: pixabay.com)
Bộ não của chúng ta thường có khuynh hướng tìm kiếm và phản ứng với những điều mang lại sự hài lòng, gọi là phần thưởng. Khi chúng ta đói, bộ não hiểu rằng thức ăn là một phần thưởng, còn khi ta khát, nước sẽ là phần thưởng. Nhưng lạm dụng các chất gây nghiện như rượu và các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến các con đường tìm kiếm phần thưởng tự nhiên trong bộ não, tạo ra những ham muốn khó kiểm soát và làm giảm khả năng kiểm soát hành vi của chúng ta.
Nói cách khác, khi chúng ta sử dụng các chất gây nghiện như rượu hoặc các loại thuốc, cảm giác về phần thưởng được “tăng cường” quá mức, và đối với những người sử dụng thường xuyên, điều này có thể dẫn đến những cảm giác ham muốn rất khó kiểm soát và làm suy giảm khả năng kiểm soát hành vi của họ, gây ra tình trạng nghiện.
Một quan niệm sai lầm phổ biến cho rằng một người bị nghiện là do ý chí họ yếu kém. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của thông tin và công nghệ trong lĩnh vực di truyền phân tử trong thập niên qua đã làm thay đổi đáng kể những hiểu biết cơ bản của chúng ta về chứng nghiện.
Trước đây, nhiều người tin rằng người nghiện thiếu ý chí mạnh mẽ để kiểm soát hành vi của mình. Nhưng với sự tiến bộ trong lĩnh vực di truyền phân tử, hiện nay chúng ta hiểu rằng nghiện có một cơ sở mạnh mẽ về mặt di truyền và thần kinh. Có nghĩa là, có những biến đổi di truyền và tác động lên hệ thống thần kinh trong não làm tăng nguy cơ ai đó dễ bị nghiện. Và những hiểu biết mới về cách hình thành chứng nghiện có thể giúp thay đổi cách điều trị.
Rượu và thuốc ảnh hưởng đến hoạt động của gen trong não
Mỗi tế bào não của chúng ta đều chứa mã gen di truyền được lưu trữ trong các chuỗi DNA dài. Để nén tất cả số DNA đó vào một tế bào, nó cần phải được cuốn xung quanh các “cuộn” protein gọi là histones. Những chỗ mà DNA được tháo ra chứa các gen hoạt động mã hóa cho các protein phục vụ các chức năng quan trọng trong tế bào.
Khi hoạt động của gen thay đổi, các protein mà tế bào sản xuất cũng thay đổi theo. Những thay đổi như vậy có thể xảy ra từ một kết nối thần kinh duy nhất trong bộ não cho đến cách chúng ta cư xử. Điều này cho thấy rằng mặc dù gen ảnh hưởng đến cách bộ não phát triển, nhưng gen nào được bật / tắt khi chúng ta học những điều mới sẽ luôn linh động và thích nghi để phù hợp với nhu cầu hàng ngày của từng người.
Dữ liệu nghiên cứu mới từ các mô hình động vật cho thấy việc lạm dụng rượu và các loại thuốc có ảnh hưởng trực tiếp đến sự biểu hiện gen ở các vùng não giúp thúc đẩy các phản ứng trí nhớ và phần thưởng.
Có nhiều cách mà các chất gây nghiện có thể thay đổi sự biểu hiện gen. Chúng có thể thay đổi những protein nào kết nối với DNA để bật và tắt gen, và những đoạn DNA nào được tháo ra. Chúng có thể thay đổi quá trình DNA được đọc và dịch thành protein, cũng như thay đổi những protein quyết định cách tế bào sử dụng năng lượng để hoạt động.
Thí dụ, rượu có thể gây ra một biến thể gen được biểu hiện trong mạch trí nhớ ở ruồi và người, dẫn đến những thay đổi trong các thụ thể dopamine (dopamine là chất dẫn truyền thần kinh được tạo ra trong não. Nó đóng vai trò như một “trung tâm khen thưởng” và tham gia vào nhiều chức năng của cơ thể, bao gồm trí nhớ, vận động, động lực, tâm trạng, sự chú ý, v.v.) và các yếu tố phiên mã (transcription factors) liên quan đến các tín hiệu phần thưởng và chức năng tế bào não. Tương tự, chất á phiện cocaine có thể gây ra một biến thể gen được biểu hiện ở trung tâm các tín hiệu phần thưởng của chuột, khiến chúng ham muốn có thêm nhiều cocaine hơn.
Cách những loại thuốc này gây ra những thay đổi trong việc điều chỉnh gen vẫn chưa được tìm hiểu ngọn ngành. Tuy nhiên, mối liên quan trực tiếp giữa việc sử dụng rượu và những thay đổi trong biểu hiện gen ở chuột mang lại một số manh mối. Một phụ phẩm của rượu khi bị phân giải trong gan gọi là axetat có thể vượt qua hàng rào máu não và ‘tháo’ DNA khỏi các histones trong mạch trí nhớ của chuột.
Rượu, nicotine, cocaine và opioid cũng kích hoạt các con đường truyền tín hiệu quan trọng, là những chất điều chỉnh quan trọng của quá trình chuyển hóa. Điều này cho thấy chúng cũng có thể ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của chức năng thần kinh và do đó ảnh hưởng đến gen nào được biểu hiện.
Lối sống thay đổi hoạt động của gen não
Cách mà các chất gây nghiện thay đổi chức năng tế bào là rất phức tạp. Phiên bản gen mà chúng ta có khi mới sinh ra có thể được sửa đổi theo nhiều cách trước khi nó trở thành protein chức năng, bao gồm cả việc tiếp xúc với rượu và thuốc. Sự phức tạp này là bằng chứng cho thấy những thay đổi biểu hiện gen trong não của chúng ta không phải là vĩnh viễn. Chúng cũng có thể được thay đổi bởi các loại thuốc và lối sống.
Nhiều loại thuốc thường được kê toa để điều trị rối loạn sức khỏe tâm thần cũng ảnh hưởng đến biểu hiện gen. Thuốc chống trầm cảm và thuốc ổn định tâm trạng có thể thay đổi cách sửa đổi DNA và gen nào được biểu hiện. Thí dụ, một loại thuốc điều trị trầm cảm phổ biến có tên là escitalopram ảnh hưởng đến mức độ cuốn của DNA và có thể thay đổi biểu hiện của các gen quan trọng đối với độ linh hoạt của bộ não.
Ngoài ra, các phương pháp điều trị dựa trên mRNA có thể thay đổi các gen cụ thể được biểu hiện để điều trị các bệnh như ung thư. Trong tương lai, chúng ta có thể khám phá ra những liệu pháp tương tự để điều trị chứng nghiện rượu và chất gây nghiện. Những phương pháp điều trị này có thể nhắm vào các con đường truyền tín hiệu quan trọng liên quan đến chứng nghiện, thay đổi cách hoạt động của các mạch trong não và cách thức rượu và thuốc ảnh hưởng đến chúng.
Lối sống cũng có thể ảnh hưởng đến biểu hiện gen trong não của chúng ta, mặc dù các nhà nghiên cứu vẫn chưa biết liệu chúng có thể điều chỉnh những thay đổi được gây ra bởi các chất gây nghiện hay không. Giống như rượu và thuốc, thay đổi chế độ dinh dưỡng cũng có thể ảnh hưởng đến biểu hiện gen. Ở ruồi, chế độ dinh dưỡng giàu đường có thể lập trình lại khả năng cảm nhận vị ngọt thông qua mạng lưới biểu hiện gen liên quan đến quá trình phát triển.
Tập thiền, dù chỉ sau một ngày, cũng có thể ảnh hưởng đến việc điều chỉnh gen trong não thông qua các cơ chế tương tự. Tham gia một khóa tu thiền trong khoảng một tháng có thể làm giảm sự biểu hiện của các gen liên quan đến viêm nhiễm, và những thiền giả giàu kinh nghiệm có thể giảm sự biểu hiện của gen gây viêm nhiễm chỉ sau một ngày thiền sâu chuyên sâu.
Nghiên cứu trên động vật cũng chỉ ra rằng tập thể dục làm thay đổi biểu hiện gen bằng cách thay đổi cả các histones và các tag phân tử gắn trực tiếp vào DNA. Điều này làm tăng hoạt động của các gen quan trọng đối với hoạt động và độ linh hoạt của tế bào thần kinh, ủng hộ ý kiến cho rằng tập thể dục giúp cải thiện khả năng học tập, tăng cường trí nhớ và có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh trí nhớ suy giảm (dementia).
Từ việc tham gia Tháng Giêng Khô Ráo (Dry January) hoặc nhiều phong trào kiêng cử lành mạnh khác, nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sinh học não bộ. Lên kế hoạch giảm sử dụng rượu và thuốc, cũng như áp dụng những thói quen sống lành mạnh, có thể giúp ổn định và mang lại lợi ích lâu dài cho sức khỏe thể chất và tinh thần của quý vị.
Nguồn: “Alcohol and drugs rewire your brain by changing how your genes work – research is investigating how to counteract addiction’s effects” được đăng trên trang TheConversation.com.
Gửi ý kiến của bạn
