Hà Nội ô nhiễm trong khi luật sư môi trường tuyên bố tuyệt thực trong tù

 

Bụi mịn (PM 2.5) tại Hà Nội đã cao hơn 11 lần so với mức an toàn. Ô nhiễm không khí ở Hà Nội tệ đến mức hơn 100 chuyến bay phải chuyển hướng hoặc hoãn cất hay hạ cánh vì khói bụi dày đặc bao trùm thủ đô của Việt Nam (1), gây mất an toàn do tầm nhìn kém. Một số phải chuyển hướng đến các sân bay khác như Cát Bi ở Hải Phòng. Các sân bay Thọ Xuân ở Thanh Hóa, Vinh ở Nghệ An và Phú Bài ở Huế cũng phải gián đoạn hoạt động do khói bụi ô nhiễm.

    Theo trang web giám sát chất lượng không khí IQAir, bụi mịn tại Hà Nội đã cao hơn 11 lần so với mức an toàn do WHO xác định, và mọi người được khuyến khích đeo khẩu trang khi ra ngoài trời, tránh tập thể dục ngoài trời, đóng cửa sổ và chạy máy lọc không khí trong nhà.

 

 

Ô nhiễm đến từ một số vật liệu xây dựng độc hại, giao thông đông đúc, công nghiệp thép và xi măng, và các nhà máy nhiệt điện đốt than. Báo cáo năm 2020 của Ngân hàng Thế giới cho biết gần 35% lượng bụi mịn PM 2.5 đến từ các nhà máy điện và các công nghiệp lớn quanh thành phố. Khoảng 25% đến từ giao thông, có gần 8 triệu xe đăng ký tại Hà Nội.

    Khí thải amoniac từ chăn nuôi và sử dụng phân bón gây 20% lượng bụi mịn PM 2,5, trong khi 10% đến  từ các sinh hoạt như nấu ăn bằng than củi và khoảng 7% từ việc đốt chất thải nông nghiệp. Việc đốt rác trong và chung quanh thành phố càng làm tình trạng trở nên tồi tệ hơn. Mức ô nhiễm cũng tăng trong mùa đông, khi mưa ít và nhiệt độ thấp giữ tầng khí ô nhiễm ở gần mặt đất. Ngoài ra những ngọn gió trong tháng 12 và tháng 1 cũng được cho là đã vận chuyển các chất ô nhiễm từ các siêu đô thị phía nam Trung Quốc xuống Hà Nội.

    Theo ước tính của WHO năm 2016, ô nhiễm không khí thường xuyên ở Việt Nam có liên quan đến hơn 60.000 trường hợp người trẻ tử vong mỗi năm.

 

Để đối phó tình trạng ô nhiễm ngày càng tồi tệ hơn ở Hà Nội, chính phủ Việt Nam đã nêu ra kế hoạch giảm khí carbon bằng cách không phát triển các nhà máy điện than mới và giảm lượng than từ 50 xuống 20% công xuất của Việt Nam từ năm 2030. Hà Nội đang nhận được hỗ trợ từ Ngân hàng Thế giới để thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm ô nhiễm không khí. Tổ chức tài chính quốc tế này đã khuyến nghị các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính, chẳng hạn như chuyển hướng sử dụng năng lượng than, giảm tắc nghẽn giao thông, giảm khí thải giao thông và cải thiện các hoạt động trồng trọt và chăn nuôi. Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội gần đây cũng thông báo rằng họ đang nghiên cứu các chính sách đào tạo nông dân trồng lúa về cách giảm thiểu và tái sử dụng chất thải, thay vì đốt chúng.

    Chính phủ Việt Nam cũng đang gắng sức lập chương trình xin 15,5 tỷ đô la (14,25 tỷ euro) tài trợ JETP từ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng liên chính phủ do Vương quốc Anh và EU đồng chủ trì, để hướng tới quá trình chuyển đổi xanh: phát triển năng lượng thủy điện, giảm thải khí nhà kính (bớt sử dụng năng lượng than), giảm tắc nghẽn giao thông, giảm khí thải giao thông và cải thiện các hoạt động trồng trọt và chăn nuôi. Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội gần đây cũng thông báo rằng họ đang nghiên cứu các chính sách đào tạo nông dân trồng lúa về cách giảm thiểu và tái sử dụng chất thải thay vì đốt chúng.

    Tuy nhiên chương trình này đang không có tính cách thuyết phục vì trong hai năm gần đây, một loạt những nhà hoạt động/ chuyên viên môi trường bị nhà nước Việt Nam bắt giữ và hàng loạt các tổ chức phi chính phủ bảo vệ môi trường bị ngưng hay tự ý ngưng hoạt động.

    Trong khi đó, vào sáng thứ sáu 2/02/2024 tại trại giam số 6, tỉnh Nghệ An, LS môi trường Đặng Đình Bách bắt đầu tuyệt thực để đòi hỏi  nhà nước Việt Nam phải đảm bảo thực thi nghiêm túc hiến pháp và pháp luật nhằm bảo vệ quyền con người.

    Theo tin của bà Kate Holcome thuộc Liên minh Luật Môi trường Toàn cầu (ELAW Environmental Law Alliance Worldwide), bà Trần Phương Thảo, vợ của LS Đặng Đình Bách đã gửi thư đến các toà Đại sứ tại Việt Nam, các tổ chức bảo vệ môi trường, các bạn và đồng nghiệp của chồng bà trên toàn cầu, loan tin LS Bách bắt đầu tuyệt thực ngày 2/02/2024 để phản đối trại giam không thực thi pháp luật, vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của tù nhân. Bà Thảo kêu gọi sự giúp sức của mọi người trong cuộc tranh đấu đòi công lý và tự do cho chồng bà và cũng chuyển lời LS Bách đến chính quyền Việt Nam:

   Trên tình thần xây dựng một nhà nước pháp quyền, VN cần đảm bảo thực thi nghiêm túc hiến pháp và pháp luật nhằm bảo vệ quyền con người, điều mà bấy lâu nay không đầy đủ nên tạo ra những bức xúc và bất công trong toàn xã hội.

 

Chương trình xin tài trợ JETP 15,5 tỷ đô la của chính phủ Việt Nam đang gặp chống đối dữ dội đến từ Liên minh bảo vệ Khí hậu Việt Nam (VCDC/Vietnam Climate Defenders Coalition) gồm hàng trăm các tổ chức bảo vệ môi trường toàn cầu, được thành lập (2) vì trong 2 năm qua nhiều chuyên gia hoạt động môi trường bị bắt giữ tại Việt Nam:

    VCDC đã nêu lên sự vi phạm khía cạnh “công bằng” của JETP  khi xã hội dân sự tại Việt Nam bị hạn chế nghiêm trọng về khả năng tham gia vào quá trình này, và lên tiếng trực tiếp đòi hỏi Nhóm Đối tác Quốc tế (G7 và Hoa kỳ) và các nhà tài chính của JETP:

• Tìm cách trả tự do khẩn cấp cho ông Đặng Đình Bạch, bà Hoàng Thị Minh Hồng và các nhà lãnh đạo xã hội dân sự khác đang bị cầm tù bất công ở Việt Nam.

• Tiến hành thẩm định nghiêm ngặt các mối đe dọa đối với những người bảo vệ môi trường và nhân quyền cũng như các hạn chế đối với hoạt động môi trường và sự tham gia của người dân ở Việt Nam, phù hợp với các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và xã hội của các bên liên quan của JETP, vì chúng liên quan đến việc tài trợ và thực hiện JETP.

• Đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt chính sách“ tham gia cộng đồng mà không sợ bị trả thù “ được cam kết bởi các bên liên quan JETP, bao gồm IFC, ADB và Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP); và phát triển các quy tắc điều chỉnh cụ thể để chủ động ứng phó với các hành động trả thù nếu chúng xảy ra.

• Yêu cầu việc tài trợ và thực hiện JETP phụ thuộc vào các biện pháp bảo vệ rõ ràng, chống lại sự trả thù và trả đũa đối với những người bảo vệ môi trường và nhân quyền, cùng với các khung chính sách để xã hội dân sự tham gia một cách tự do và an toàn vào việc thiết kế, ra quyết định, giám sát và thực hiện JETP. 
• Thúc đẩy các điều kiện thuận lợi cho xã hội dân sự, được quy định bởi các tiêu chuẩn và hiệp ước quốc tế nhằm tạo ra và duy trì, về mặt luật pháp và trên thực tế, một môi trường thuận lợi an toàn cho xã hội dân sự tự do hoạt động, bao gồm cải cách luật pháp và chính sách liên quan đến đăng ký và các yêu cầu về thuế đối với dân sự (Tiếng Anh) các hiệp hội xã hội quá nặng nề và không phù hợp với các quyền cơ bản, bao gồm quyền tự do hội họp, lập hội và biểu đạt.

Quá trình chuyển đổi năng lượng xanh sẽ không thành công cho đến khi những chuyên gia bảo vệ môi trường như LS Bách có quyền lên tiếng công khai và tự do dẫn đầu phong trào.