Trên thế giới, có hàng ngàn phòng khám, cơ sở tuyên bố có thể chữa được bách bệnh, từ bệnh tự kỷ cho đến bại não, với liệu pháp tế bào gốc. Hãy cảnh giác với những lời quảng bá kiểu này, vì liệu pháp tế bào gốc vẫn còn đang được nghiên cứu ở giai đoạn ban đầu, và không phải thuốc tiên thần kỳ có thể chữa bách bệnh. (Ảnh: CDC từ Unsplash)
Các phòng khám ‘lang băm’ hô hào có bán các liệu pháp tế bào gốc (stem cell therapies) mọc lên nhan nhản khắp mọi nơi. Trên thế giới, có hàng ngàn phòng khám, cơ sở tuyên bố có thể chữa được bách bệnh, từ bệnh tự kỷ cho đến bại não.
Những nơi có nhiều ‘phòng khám trị liệu tế bào gốc’ nhất là ở Hoa Kỳ, Mexico, Ấn Độ và Trung Quốc. Rất nhiều người đang đi khắp mọi nơi để tiếp cận những phương pháp điều trị này, dẫn đến một hiện tượng được gọi là du lịch tế bào gốc (stem cell tourism).
Bất chấp cảnh báo từ các khoa học gia, phương tiện truyền thông và cơ quan kiểm soát, rằng các phương pháp điều trị này chưa được kiểm chứng, và có khả năng gây nguy hiểm, những bệnh nhân tuyệt vọng đang đốt hàng đống tiền chỉ để làm vật thí nghiệm cho những phương pháp điều trị kiểu này.
Ở Hoa Kỳ, tại một phòng khám trị liệu tế bào gốc không có giấy phép ở Florida, một số bệnh nhân đã mất thị lực sau khi sử dụng liệu pháp tế bào gốc để điều trị các bệnh thoái hóa mắt. Họ đã phải trả tới 20,000 MK (15,600 bảng Anh) để tham gia “thử nghiệm lâm sàng.”
Đã có rất nhiều báo cáo nhấn mạnh những tác hại nghiêm trọng liên quan đến các phương pháp điều trị tế bào gốc chưa được chuẩn thuận, thí dụ như sốt, nhiễm trùng, khối u, viêm não, hình thành những cục máu đông nguy hiểm, tàn tật và thậm chí tử vong.
Tế bào gốc hoạt động như thế nào?
Một số bộ phận của cơ thể con người có một khả năng tuyệt vời là tự hồi phục và thay thế các tế bào bị mất hoặc bị hư hỏng. Thí dụ, da có thể tự thay mới hoàn toàn sau mỗi bốn tuần, còn các tế bào hồng cầu phải mất khoảng bốn tháng để phục hồi hoàn toàn. Thật không may là khả năng tự lành của một số cơ quan sẽ kém hiệu quả hơn, hay thậm chí là không thể tự hồi phục.
Khả năng tự hồi phục hoặc tái tạo này là chức năng chính của tế bào gốc (stem cells). Không giống như các tế bào khác trong cơ thể, tế bào gốc có khả năng đặc biệt, có thể biến đổi thành các loại tế bào khác nhau, mỗi loại đảm nhiệm một chức năng cụ thể.
Trong giai đoạn đầu của bào thai, tế bào gốc được gọi là tế bào vạn năng (pluripotent), nghĩa là chúng có thể phát triển thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể. Tuy nhiên, khi phôi thai phát triển, các tế bào gốc trở nên chuyên biệt hơn và chỉ có thể phát triển thành một số loại tế bào nhất định. Ở người trưởng thành, những tế bào gốc chuyên biệt này được gọi là tế bào gốc trưởng thành.
Tế bào gốc trưởng thành không linh hoạt như tế bào gốc phôi (embryonic stem cells) vì chúng chỉ có thể phát triển thành các loại tế bào tương tự với nguồn của chúng. Thí dụ, tế bào gốc trong tủy xương chỉ có thể phát triển thành tế bào máu, còn các tế bào gốc trong não chỉ có thể thay thế tế bào não.
Ngoài vai trò thay thế các tế bào chuyên biệt, tất cả các tế bào gốc đều góp phần vào quá trình tự phục hồi của các tế bào và cơ quan, bằng cách giải phóng các chất có lợi được lưu trữ trong các giọt lipid nhỏ, được gọi là thể tiết ngoại bào (extracellular vesicles).
Tế bào gốc có tiềm năng lớn cho nghiên cứu và điều trị y tế, vì chúng có thể giúp cho các mô và cơ quan bị tổn thương phục hồi. Quả thật là có hàng ngàn thử nghiệm lâm sàng hợp pháp đang được tiến hành để khám phá khả năng chữa bệnh của chúng.
Nhưng vẫn còn rất sớm và chỉ có rất ít phương pháp điều trị bằng tế bào gốc cho một số bệnh đã được các cơ quan kiểm soát chuẩn thuận, chẳng hạn như FDA ở Hoa Kỳ hoặc EMA ở Châu Âu.
Các liệu pháp tế bào gốc được FDA chuẩn thuận bao gồm những liệu pháp nhắm vào các bệnh ung thư cụ thể, tụt nướu (receding gums), thoái hóa sụn (cartilage degeneration) và teo cơ cột sống (spinal muscular atrophy). Trong tất cả các liệu pháp đã được chuẩn thuận này, người ta sử dụng các loại tế bào gốc chuyên biệt cho từng bệnh riêng biệt. Nhìn chung, liệu pháp tế bào gốc vẫn còn ở giai đoạn khai sơ, và chắc chắn không phải là phương pháp điều trị được sử dụng rộng rãi, hay thuốc tiên thần kỳ có thể chữa bách bệnh.
Bất kỳ phòng khám nào cung cấp các liệu pháp tế bào gốc chưa được chuẩn thuận tức là đang bán các phương pháp điều trị chưa được chứng minh, và có khả năng gây nguy hiểm.
Kẽ hở
Tại Châu Âu và Anh, các phòng khám lang băm đang lợi dụng những kẽ hở quy định. Nếu sau khi được chiết xuất, các tế bào gốc không qua chỉnh sửa gì mà được đưa trở lại vào cơ thể người, thì quy trình này nằm các ngoài quy định dành cho các dược phẩm trị liệu tiên tiến (thuốc dựa trên gen, mô hoặc tế bào).
Không có các quy định, thì cũng không có tiêu chuẩn nào để kiểm soát chất lượng. Thành ra, không thể đảm bảo được hiệu quả và sự an toàn của các liệu pháp tế bào gốc kiểu này.
Để thuyết phục khách hàng tiềm năng rằng việc tiêm tế bào gốc là hữu hiệu, nhiều chỗ sẽ tránh đề cập đến các bằng chứng khoa học đáng tin cậy, chẳng hạn như các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên – tiêu chuẩn vàng để thử nghiệm các phương pháp điều trị mới. Thay vào đó, họ chỉ nói chung chung là đã có bằng chứng, cơ sở khoa học và y tế, nhưng đều là mánh khóe ‘trích ngang’ không đầy đủ đầu đuôi.
Các phòng khám này thường sử dụng văn bản hoặc video clip chứng thực từ những bệnh nhân không thể xác minh được. Hoặc họ cũng có thể đề cập đến những người nổi tiếng đã được điều trị tại phòng khám của họ. Họ lợi dụng danh tiếng và ảnh hưởng của mình để tạo ra nhận thức về tính hợp pháp, dù chẳng có bằng chứng khoa học hoặc sự giám sát nào của các cơ quan kiểm soát.
Do thiếu các quy định và các biện pháp kiểm soát chất lượng, nguy cơ xảy ra các tác dụng phụ và biến chứng nguy hiểm tại những phòng khám quảng bá trị liệu tế bào gốc là rất lớn.
Nhiều bệnh nhân cũng có thể sẽ trì hoãn hoặc từ bỏ các phương pháp điều trị, vốn an toàn và hiệu quả đối với bệnh trạng của mình, để chạy theo các phương pháp điều trị tế bào gốc chưa được chứng minh. Sự chậm trễ trong điều trị có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, bệnh tình có thể tiến triển xấu hơn nếu không có sự can thiệp y tế thích hợp.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “Stem cell therapies: why they’re expensive, unproven and often dangerous” của Darius Widera, được đăng trên trang TheConversation. Darius Widera là Phó giáo sư Sinh học tế bào gốc và Y học tái tạo tại Đại học Reading.
Send comment
