Sao lại GoodBye
Hình ảnh trong phim GoodBye tại Cannes 2011.
Nguyễn Việt
Liên hoan phim (LHP) Cannes lần thứ 64 đã khép lại từ tối 22/05, chuyện trên trời dưới đất thì thiên hạ bàn đã nhiều… Chuyện xứ mình chẳng có mấy, có lẽ do không có phim Việt Nam tham dự, có lẽ do hãng rượu nọ chỉ tài trợ cho một đoàn chân dài và râu chưa kịp dài đi… tham quan mà thôi. Trong các phim trình chiếu ở Cannes 64, có một tác phẩm được Ban tổ chức LHP đánh giá: “là hành động can đảm và là một thông điệp nghệ thuật đáng kinh ngạc”. Đó là GoodBye của Mohammad Rasoulof kể về một nữ luật sư trẻ có thai từ Tehran đang tìm đường thoát khỏi Iran. Chẳng có mấy thông tin tiếng Việt về Tạm biệt, hay đơn giản là Goodbye dở quá nên khỏi thèm bình luận…
Sao lại GoodBye
Chẳng thấy tiếng thút thít, chỉ nghe từng hồi cười nấc lên muốn đứt ruột của Noora. Trong GoodBye (Tạm biệt) không có bom nổ, những đối thoại nảy lửa, những hành vi điên khùng… Mọi thứ lẳng lặng trôi qua, khá chậm giống một cảnh trong phim: một con rùa cứ loay hoay bò bên khay nhựa. Tốc độ Tạm biệt chuyển động đòi hỏi khả năng kiên trì theo dõi của khán giả. Đa số các nhân vật trong phim là nữ: nữ luật sư, nữ bác sỹ, các nữ hành khách…; rất ít nhân vật nam. Sẽ thiếu sót lớn nếu không kể đến một vai diễn lớn khác, hiện diện xuyên suốt bộ phim: “nỗi bồn chồn”. Người ta bồn chồn định làm cái gì đó, bồn chồn đợi cái gì đó sắp xảy ra, ngay cả khi khung hình đọng lại chỗ một người phụ nữ nằm sấp lại cũng bồn chồn nốt. Đến nỗi khi goodbye cuốn phim mà khán giả cũng khó tạm biệt được nỗi bồn chồn đang trỗi dậy trong lòng mình xuất phát từ cuốn phim ấy. Bất trắc quẩn quanh những phận người.
Noora, nhân vật chính trong Tạm biệt đang mang thai và chỉ có một mình. Chồng cô ta đang sống đâu đó trong sa mạc với vai trò một nhà báo chính trị. Khi phải thường trực sống cùng những mối đe dọa công dân, kiếp người trở nên quay quắt, khô giòn. Cô ta kéo thuốc lá liên tục. Nơi tâm hồn luôn trong trạng thái bất an, không biết chuyện gì sẽ xảy ra vào ngày mai. Một câu chuyện rất Iran. Vội vã khoác áo choàng chador, truyền hình vệ tinh là bất hợp pháp, phụ nữ không thể thực hiện việc khám thai hoàn chỉnh một khi thiếu sự cho phép (bằng văn bản) của chồng… Và nếu hiểu được đặc thù Iran, khán giả sẽ hiểu được cử chỉ Noora đánh bóng móng tay liên tục nơi công cộng cũng là một hành vi thể hiện tự do cá nhân.
Sẽ thất vọng nếu mong đợi Tạm biệt từ khía cạnh giải trí, bởi nghệ thuật thứ bảy của M. Rasoulof là một hiện thực đáng suy ngẫm. Tuy nhiên không khô khan, vì nội dung của Tạm biệt đề cập đến những vấn đề cấp bách của con người: khát vọng tự do. Tạm biệt trình bày về một hiện thực xã hội Iran – nơi có những nghệ sĩ không từ bỏ hy vọng dùng nghệ thuật điện ảnh phát lên tiếng nói cá nhân của mình – cả trong tình huống không có rạp chiếu. Khác những kẻ biến thái cầm quyền, một thông điệp nhân bản không hẳn phải mang sắc thái chính trị. Đơn giản chỉ là nhu cầu cần thể hiện rất con người.
Nền điện ảnh Iran bắt đầu mắc kẹt sau khi Ahmadinejad trở thành Tổng thống thứ 6. Hành vi con người luôn bị đe dọa nhốt vào một cái chuồng. Mở đầu là Mohsen Makhmalbaf, sau đó đến Bahman Ghobadi ra đi; họ lưu vong để bảo tồn sinh mạng nghệ thuật của mình. Đào thoát trở thành một chủ đề ám ảnh các nhà làm phim Iran, khán giả có thể thấy tâm trạng này ở Tạm biệt. Tạm biệt thể hiện một chuyến đào thoát kép. Noora – nhân vật chính trong phim và đến lượt chính cuốn phim đã không thoát được cặp mắt cú vọ toàn trị, đành ra đi để bảo vệ sự tồn tại của mình trước bóng ma độc tài. Trong các nhận xét về thực trạng Iran, có lẽ chính xác nhất là của James Velaise – nhà phân phối Tạm biệt, nói với AFP: “Mọi thứ quá hãi hùng ở Iran. Chỉ vì một số người nói rằng bạn có thể làm điều đó (nhưng) không có nghĩa là bạn có thể (làm). Tay trái không biết những gì tay phải làm. "(1). Hệ thống kiểm duyệt hung bạo đã bung ra bàn tay sắt siết chặt nền điện ảnh tư nhân nội địa song hành với làn sóng bất ổn dân sự đang lan rộng trong xã hội Iran.
Sự phản kháng nổi lên khi những nhu cầu rất con người bị đe dọa. Với những gì có thể biết về điều kiện làm việc ở Iran, khán giả sẽ xúc động trước khung hình trong trẻo, cứng và đẹp. Tạm biệt không thể ra đời từ kiểu làm việc thụ động và makeno. Ngoài việc chuyển tải được giá trị tinh thần, một tác phẩm tranh đấu phải hay thì mới có thể đến được công chúng. Khó thật. Muốn làm khán giả phì cười thì nên bung ra những lời thoại đại loại như: tôi đang tranh đấu đến đổ mồ hôi sôi nước mắt đây, nên… hãy thương lấy tôi! Đó là nhân tình thế thái. Đạt được sự dung hòa giữa trí thức và nghệ sĩ quả là chật vật, M. Rasoulof đã làm được điều đó. Nghệ thuật chân chính luôn khiến người chiêm ngưỡng phải động não. Sau tất cả những gì trãi qua, ở đoạn chót cuốn phim, Noora đã cay đắng thốt lên : “Nếu bạn cảm thấy như một người ngoại quốc trên lãnh địa của bạn, nó tốt hơn được (như) một người ngoại quốc ở nước ngoài” (2). Ai cũng thích là người tự do, chẳng mấy ai thích làm anh hùng bị bỏ tù. Con đường trở thành một chiến binh chính trị (political combatants) không hề dễ chịu, phải không M. Rasoulof" Nỗi khát khao tự do muốn được sống với niềm đam mê thật sự của mình là điện ảnh là nỗi niềm khả dĩ thông cảm được.
Tấm poster của Tạm biệt khiến người ta chạnh lòng, trơ trọi một lữ khách ngồi nhìn về thành phố. Xa xa là tháp Milad cao 435 m sừng sững giữa bầu trời Tehran. Vì không thể quay lưng lại quê hương nên phải ra đi " Liệu trong những bi kịch đương đại có loại mâu thuẫn đó chăng " Sự ra đi thường được gắn với một nỗi niềm thất vọng, ý tưởng này càng rõ lên nếu gắn với trường đoạn đầu của Tạm biệt: bước chân dứt khoát của Noora vượt qua cổng hải quan. Song không hẳn vậy. Poster Tạm biệt trình bày một thông điệp tích cực hơn: cuộc đấu tranh vẫn còn tiếp diễn, lần tới sẽ vận động ở một quy mô khác: không chỉ giới hạn trong quốc nội, mà sẽ lan tỏa trên toàn thế giới hướng về Iran. Những gì M. Rasoulof làm được ở Cannes 64 đã minh chứng điều này. Noora làm sao quay lưng lại quê hương một khi các chiến hữu của cô ta vẫn len lỏi đâu đó trên đường phố Tehran, Mehdad - chồng cô ta đang di chuyển đâu đó trong sa mạc Dashte Kavir miền Đông hay sa mạc Kavire Bafgh miền Trung xứ Ba Tư với tư cách là một nhà báo chính trị. Hơn ai hết, những người đấu tranh cho dân chủ Việt rất tương cảm với điều này. Chiếc vé thông hành thực sự của tâm hồn luôn nằm trong chính quê hương mình. Phong trào Xanh sau khi trụ lại được trong tầng lớp trung lưu phía Bắc Tehran sẽ lan dần đến khu vực dân nghèo ở phía Nam thành phố thì chuyện gì xảy ra cho bàn tay sắt Ahmadinejad" Sự tự do chính trị và đảm bảo quyền công dân sẽ đáp ứng được yêu cầu phân bổ công bằng quyền lợi kinh tế, quần chúng Iran sẽ hiểu rõ nguyên tắc này mà đứng vào hàng ngũ đấu tranh. Điều này chẳng có gì là mới mẻ đối với các lãnh tụ phong trào Xanh, chắc chắn vậy.
Không gian trong Tạm biệt sẽ tối thui nếu thiếu ánh mắt long lanh của cô luật sư trẻ, song dễ chừng vì vậy mà nên bi kịch. Với Tạm biệt, điện ảnh đã làm cầu nối tốt giữa các dân tộc, Tạm biệt có lời thoại bằng tiếng Farsi và phụ đề tiếng Anh song khán giả Việt vẫn có thể xem tốt vì có sự thấu hiểu lẫn nhau của tiếng lòng giữa các xã hội đang bị áp bức. Qua Tạm biệt, khán giả Việt sẽ cảm thông nhiều hơn về những chị em đấu tranh dân chủ của chúng ta. Với tham vọng đáng trân trọng về các hoạt động đấu tranh nhân quyền, luật sư trẻ Noora đã khổ sở đối diện cùng thực tại. Đó là một chân dung tâm lý thực tế về những người đấu tranh dân chủ tự nguyện, họ không được đào tạo chuyên nghiệp trước khi bước vào cuộc chiến của dân tộc mình. Họ cô đơn vật lộn với các tình huống đầy bất trắc của mình.
Khi các ý chí chính trị vị kỷ nắm quyền thì các quy phạm pháp luật/pháp nhân trong xứ sở sẽ bị bóp chết. Chế độ toàn trị luôn cho chúng đặc quyền len lỏi vào mọi ngỏ ngách đời sống công dân, lưỡi kiếm “mối đe dọa về an ninh quốc gia” luôn treo lơ lửng trên đầu mọi hoạt động xã hội dân sự. Kiểm duyệt trong các hoạt động nghệ thuật là một một phần trong cơ chế kềm kẹp của chế độ toàn trị. Cuộc sống đang giãy dụa dưới gót chân khắc nghiệt của kiểm duyệt. Kiểm duyệt trong nghệ thuật, kiểm duyệt trong đời sống. Thái độ quan tâm đến xã hội luôn bị những nhà cầm quyền độc tài xem là độc quyền của chúng. Rasoulof làm khác đi nên anh ta đã trả giá. Trước khi Tạm biệt đến được Cannes vào tháng 5/2011, M. Rasoulof đã bị bắt từ tháng 3/2010 vì… nghi ngờ làm một cuốn phim chống nhà cầm quyền, bị bắt giữ cùng lúc với 15 người khác. Họ bị kết án 06 năm tù giam và cấm 20 năm làm phim. Tội danh chính thức là: “Cấu kết, thông đồng và tuyên truyền chống chế độ”. Khán giả sẽ thấm thía hơn về vẻ chậm chạp của Tạm biệt một khi hiểu về hoàn cảnh ra đời của nó: tác giả phải gấp rút hoàn thành vì biết rằng mình sắp bị bắt giữ. Tạm biệt được thực hiện trong điều kiện bán công khai ở Iran. Cuốn phim được xuất lậu trong một thanh USB theo đường dích dắc nào đó lăn khỏi biên giới Iran rồi bềnh bồng trôi đến Cannes.
Sự tận tâm với nghề nghiệp luôn được đền đáp xứng đáng, M. Rasoulof được tặng giải Carrosse d’Or (Cổ xe vàng) của Hiệp hội các đạo diễn phim (SRF) cho đạo diễn thuộc hạng mục Góc nhìn Độc đáo (Un Certain Regard) dành cho những bộ phim sáng tạo có tính chất thử nghiệm tại Liên hoan phim Cannes 2011 (3). Giải thưởng này nhằm vinh danh những đạo diễn có “phẩm chất sáng tạo, can đảm và tinh thần độc lập” trong công việc của mình; người từng nhận giải trước đó có Clint Eastwood, Nanni Moretti, David Cronenberg và Jim Jarmusch.
Hãng Pretty Pictures trình chiếu phim này tại Pháp, còn Fortissimo sẽ nắm quyền phát hành ở phần còn lại thế giới. Tạm biệt sẽ được chiếu cùng lúc với White Meadows tại các rạp ở Pháp vào mùa thu 2011. Sự kiện một đạo diễn bị tù đày vì làm nghệ thuật đã làm xúc động bao cây bút chuyên nghiệp trên Screen, Hollywood Reporter, Boston Globe, Chicago Sun-Times, indieWIRE, Time Out New York… thậm chí họ đứng ra quảng bá cho việc sang nhượng trình chiếu, nhưng những bình luận ấy không chắc giá trị hơn chính nhận xét của mỗi khán giả bình thường chúng ta sau khi xem Tạm biệt.
Chẳng nhất thiết phải hoành tráng làm gì. Thiên hạ rất cần những cuốn phim bỏ túi, không cần bao cấp, ai đó biết không" Quần chúng rất muốn biết các anh chị muốn nói thay họ điều gì về chính họ. Việc huy động vốn cho một dự án phim như Tạm biệt được thực hiện như thế nào cũng đáng cho người ta suy nghĩ. Dòng điện ảnh hiện thực đấu tranh vẫn tìm được chỗ đứng ngay khi đa phần đã trở thành một ngành công nghiệp ổn định. Hay lương tâm sống được là nhờ có lương tháng, có được kêu đi phim thì mới nói đến lương tâm" Và điện ảnh Việt Nam sẽ đi về đâu một khi khâu thẩm định chỉ áp dụng một tiêu chí duy nhất: không phản động là duyệt.
Ngậm ngùi cho Hà Nội trong mắt ai của những 80 của thế kỷ trước, giá mà công nghệ thông tin lúc đó phát triển, giá mà lúc đó có một cái USB... người đã khó lại gặp thời buổi khó. Ai cũng biết quốc gia tất diệt vong một khi kẻ dưới không dám nói thẳng, người trên chẳng biết nghe lời hay. Trong bao câu chuyện “trị nước yên dân” ngày xưa kia “có vấn đề” chỗ nào, đến nỗi một phim tài liệu hàng kinh điển phải đành vứt xó; hay chỉ vì “nó” thiếu tinh thần “cúng cụ”" Giá mà… ai có làm phim, trong phim đó chắc có một đoạn: khói hương bay nghi ngút trong nhà, có một gã chưa kịp già, rì rầm khấn vái trước bàn thờ: “Thưa các bậc tiên tổ, con có tội tình gì không, vì sao phim con không được chiếu"”
Dẫu sao thì nghệ thuật chân chính không thể cùng đường, giải pháp sẽ xuất hiện nếu người nghệ sĩ đủ ý chí theo đuổi.
Bangkok, ngày 28/07/2011
Nguyễn Việt
----------------
Chú thích:
(1) “Things are too Kafkaesque in Iran. Just because some people say you can go that doesn't mean you can. The left hand doesn't know what the right hand is doing.”. Bản tin AFP ngày 21/5/2011.
(2) “If you feel like a foreigner in your own land, it’s better to be a foreigner abroad”.
(3) GoodBye tại Cannes 2011 có nguyên tác: Bé Omid é Didar - cuốn phim thứ năm của Mohammad Rasoulof. Những cuốn phim khác như: Tạm biệt (The Twilight, 2002), Baad-e-daboor (Head Wind, 2008) và Keshtzar Haye sepid (White Meadows, 2009) chỉ thấy trình chiếu tại các Liên hoan phim. Nhưng tên tuổi M. Rasoulof lại không xa lạ với Cannes, cuốn phim thứ hai của ông: Jazireh ahani (Iron Island, 2005), đã được lựa chọn đưa vào hạng mục Directors’ Fortnight của Cannes 2005, phim này có phát hành thương mại ở một số nước.
Mohammad Rasoulof sinh năm 1972, ở Shiraz, Iran. Anh ta học ngành xã hội học ở Đại học Shiraz và biên tập phim ở Sooreh Higher Education Institute ở Tehran.
Nguồn tham khảo:
http://www.hollywoodreporter.com
http://www.festival-cannes.fr
http://www.screendaily.com
http://www.iranian.com
Hình ảnh trong phim GoodBye tại Cannes 2011.Nguyễn Việt
Liên hoan phim (LHP) Cannes lần thứ 64 đã khép lại từ tối 22/05, chuyện trên trời dưới đất thì thiên hạ bàn đã nhiều… Chuyện xứ mình chẳng có mấy, có lẽ do không có phim Việt Nam tham dự, có lẽ do hãng rượu nọ chỉ tài trợ cho một đoàn chân dài và râu chưa kịp dài đi… tham quan mà thôi. Trong các phim trình chiếu ở Cannes 64, có một tác phẩm được Ban tổ chức LHP đánh giá: “là hành động can đảm và là một thông điệp nghệ thuật đáng kinh ngạc”. Đó là GoodBye của Mohammad Rasoulof kể về một nữ luật sư trẻ có thai từ Tehran đang tìm đường thoát khỏi Iran. Chẳng có mấy thông tin tiếng Việt về Tạm biệt, hay đơn giản là Goodbye dở quá nên khỏi thèm bình luận…
Sao lại GoodBye
Chẳng thấy tiếng thút thít, chỉ nghe từng hồi cười nấc lên muốn đứt ruột của Noora. Trong GoodBye (Tạm biệt) không có bom nổ, những đối thoại nảy lửa, những hành vi điên khùng… Mọi thứ lẳng lặng trôi qua, khá chậm giống một cảnh trong phim: một con rùa cứ loay hoay bò bên khay nhựa. Tốc độ Tạm biệt chuyển động đòi hỏi khả năng kiên trì theo dõi của khán giả. Đa số các nhân vật trong phim là nữ: nữ luật sư, nữ bác sỹ, các nữ hành khách…; rất ít nhân vật nam. Sẽ thiếu sót lớn nếu không kể đến một vai diễn lớn khác, hiện diện xuyên suốt bộ phim: “nỗi bồn chồn”. Người ta bồn chồn định làm cái gì đó, bồn chồn đợi cái gì đó sắp xảy ra, ngay cả khi khung hình đọng lại chỗ một người phụ nữ nằm sấp lại cũng bồn chồn nốt. Đến nỗi khi goodbye cuốn phim mà khán giả cũng khó tạm biệt được nỗi bồn chồn đang trỗi dậy trong lòng mình xuất phát từ cuốn phim ấy. Bất trắc quẩn quanh những phận người.
Noora, nhân vật chính trong Tạm biệt đang mang thai và chỉ có một mình. Chồng cô ta đang sống đâu đó trong sa mạc với vai trò một nhà báo chính trị. Khi phải thường trực sống cùng những mối đe dọa công dân, kiếp người trở nên quay quắt, khô giòn. Cô ta kéo thuốc lá liên tục. Nơi tâm hồn luôn trong trạng thái bất an, không biết chuyện gì sẽ xảy ra vào ngày mai. Một câu chuyện rất Iran. Vội vã khoác áo choàng chador, truyền hình vệ tinh là bất hợp pháp, phụ nữ không thể thực hiện việc khám thai hoàn chỉnh một khi thiếu sự cho phép (bằng văn bản) của chồng… Và nếu hiểu được đặc thù Iran, khán giả sẽ hiểu được cử chỉ Noora đánh bóng móng tay liên tục nơi công cộng cũng là một hành vi thể hiện tự do cá nhân.
Sẽ thất vọng nếu mong đợi Tạm biệt từ khía cạnh giải trí, bởi nghệ thuật thứ bảy của M. Rasoulof là một hiện thực đáng suy ngẫm. Tuy nhiên không khô khan, vì nội dung của Tạm biệt đề cập đến những vấn đề cấp bách của con người: khát vọng tự do. Tạm biệt trình bày về một hiện thực xã hội Iran – nơi có những nghệ sĩ không từ bỏ hy vọng dùng nghệ thuật điện ảnh phát lên tiếng nói cá nhân của mình – cả trong tình huống không có rạp chiếu. Khác những kẻ biến thái cầm quyền, một thông điệp nhân bản không hẳn phải mang sắc thái chính trị. Đơn giản chỉ là nhu cầu cần thể hiện rất con người.
Nền điện ảnh Iran bắt đầu mắc kẹt sau khi Ahmadinejad trở thành Tổng thống thứ 6. Hành vi con người luôn bị đe dọa nhốt vào một cái chuồng. Mở đầu là Mohsen Makhmalbaf, sau đó đến Bahman Ghobadi ra đi; họ lưu vong để bảo tồn sinh mạng nghệ thuật của mình. Đào thoát trở thành một chủ đề ám ảnh các nhà làm phim Iran, khán giả có thể thấy tâm trạng này ở Tạm biệt. Tạm biệt thể hiện một chuyến đào thoát kép. Noora – nhân vật chính trong phim và đến lượt chính cuốn phim đã không thoát được cặp mắt cú vọ toàn trị, đành ra đi để bảo vệ sự tồn tại của mình trước bóng ma độc tài. Trong các nhận xét về thực trạng Iran, có lẽ chính xác nhất là của James Velaise – nhà phân phối Tạm biệt, nói với AFP: “Mọi thứ quá hãi hùng ở Iran. Chỉ vì một số người nói rằng bạn có thể làm điều đó (nhưng) không có nghĩa là bạn có thể (làm). Tay trái không biết những gì tay phải làm. "(1). Hệ thống kiểm duyệt hung bạo đã bung ra bàn tay sắt siết chặt nền điện ảnh tư nhân nội địa song hành với làn sóng bất ổn dân sự đang lan rộng trong xã hội Iran.
Sự phản kháng nổi lên khi những nhu cầu rất con người bị đe dọa. Với những gì có thể biết về điều kiện làm việc ở Iran, khán giả sẽ xúc động trước khung hình trong trẻo, cứng và đẹp. Tạm biệt không thể ra đời từ kiểu làm việc thụ động và makeno. Ngoài việc chuyển tải được giá trị tinh thần, một tác phẩm tranh đấu phải hay thì mới có thể đến được công chúng. Khó thật. Muốn làm khán giả phì cười thì nên bung ra những lời thoại đại loại như: tôi đang tranh đấu đến đổ mồ hôi sôi nước mắt đây, nên… hãy thương lấy tôi! Đó là nhân tình thế thái. Đạt được sự dung hòa giữa trí thức và nghệ sĩ quả là chật vật, M. Rasoulof đã làm được điều đó. Nghệ thuật chân chính luôn khiến người chiêm ngưỡng phải động não. Sau tất cả những gì trãi qua, ở đoạn chót cuốn phim, Noora đã cay đắng thốt lên : “Nếu bạn cảm thấy như một người ngoại quốc trên lãnh địa của bạn, nó tốt hơn được (như) một người ngoại quốc ở nước ngoài” (2). Ai cũng thích là người tự do, chẳng mấy ai thích làm anh hùng bị bỏ tù. Con đường trở thành một chiến binh chính trị (political combatants) không hề dễ chịu, phải không M. Rasoulof" Nỗi khát khao tự do muốn được sống với niềm đam mê thật sự của mình là điện ảnh là nỗi niềm khả dĩ thông cảm được.Tấm poster của Tạm biệt khiến người ta chạnh lòng, trơ trọi một lữ khách ngồi nhìn về thành phố. Xa xa là tháp Milad cao 435 m sừng sững giữa bầu trời Tehran. Vì không thể quay lưng lại quê hương nên phải ra đi " Liệu trong những bi kịch đương đại có loại mâu thuẫn đó chăng " Sự ra đi thường được gắn với một nỗi niềm thất vọng, ý tưởng này càng rõ lên nếu gắn với trường đoạn đầu của Tạm biệt: bước chân dứt khoát của Noora vượt qua cổng hải quan. Song không hẳn vậy. Poster Tạm biệt trình bày một thông điệp tích cực hơn: cuộc đấu tranh vẫn còn tiếp diễn, lần tới sẽ vận động ở một quy mô khác: không chỉ giới hạn trong quốc nội, mà sẽ lan tỏa trên toàn thế giới hướng về Iran. Những gì M. Rasoulof làm được ở Cannes 64 đã minh chứng điều này. Noora làm sao quay lưng lại quê hương một khi các chiến hữu của cô ta vẫn len lỏi đâu đó trên đường phố Tehran, Mehdad - chồng cô ta đang di chuyển đâu đó trong sa mạc Dashte Kavir miền Đông hay sa mạc Kavire Bafgh miền Trung xứ Ba Tư với tư cách là một nhà báo chính trị. Hơn ai hết, những người đấu tranh cho dân chủ Việt rất tương cảm với điều này. Chiếc vé thông hành thực sự của tâm hồn luôn nằm trong chính quê hương mình. Phong trào Xanh sau khi trụ lại được trong tầng lớp trung lưu phía Bắc Tehran sẽ lan dần đến khu vực dân nghèo ở phía Nam thành phố thì chuyện gì xảy ra cho bàn tay sắt Ahmadinejad" Sự tự do chính trị và đảm bảo quyền công dân sẽ đáp ứng được yêu cầu phân bổ công bằng quyền lợi kinh tế, quần chúng Iran sẽ hiểu rõ nguyên tắc này mà đứng vào hàng ngũ đấu tranh. Điều này chẳng có gì là mới mẻ đối với các lãnh tụ phong trào Xanh, chắc chắn vậy.
Không gian trong Tạm biệt sẽ tối thui nếu thiếu ánh mắt long lanh của cô luật sư trẻ, song dễ chừng vì vậy mà nên bi kịch. Với Tạm biệt, điện ảnh đã làm cầu nối tốt giữa các dân tộc, Tạm biệt có lời thoại bằng tiếng Farsi và phụ đề tiếng Anh song khán giả Việt vẫn có thể xem tốt vì có sự thấu hiểu lẫn nhau của tiếng lòng giữa các xã hội đang bị áp bức. Qua Tạm biệt, khán giả Việt sẽ cảm thông nhiều hơn về những chị em đấu tranh dân chủ của chúng ta. Với tham vọng đáng trân trọng về các hoạt động đấu tranh nhân quyền, luật sư trẻ Noora đã khổ sở đối diện cùng thực tại. Đó là một chân dung tâm lý thực tế về những người đấu tranh dân chủ tự nguyện, họ không được đào tạo chuyên nghiệp trước khi bước vào cuộc chiến của dân tộc mình. Họ cô đơn vật lộn với các tình huống đầy bất trắc của mình.
Khi các ý chí chính trị vị kỷ nắm quyền thì các quy phạm pháp luật/pháp nhân trong xứ sở sẽ bị bóp chết. Chế độ toàn trị luôn cho chúng đặc quyền len lỏi vào mọi ngỏ ngách đời sống công dân, lưỡi kiếm “mối đe dọa về an ninh quốc gia” luôn treo lơ lửng trên đầu mọi hoạt động xã hội dân sự. Kiểm duyệt trong các hoạt động nghệ thuật là một một phần trong cơ chế kềm kẹp của chế độ toàn trị. Cuộc sống đang giãy dụa dưới gót chân khắc nghiệt của kiểm duyệt. Kiểm duyệt trong nghệ thuật, kiểm duyệt trong đời sống. Thái độ quan tâm đến xã hội luôn bị những nhà cầm quyền độc tài xem là độc quyền của chúng. Rasoulof làm khác đi nên anh ta đã trả giá. Trước khi Tạm biệt đến được Cannes vào tháng 5/2011, M. Rasoulof đã bị bắt từ tháng 3/2010 vì… nghi ngờ làm một cuốn phim chống nhà cầm quyền, bị bắt giữ cùng lúc với 15 người khác. Họ bị kết án 06 năm tù giam và cấm 20 năm làm phim. Tội danh chính thức là: “Cấu kết, thông đồng và tuyên truyền chống chế độ”. Khán giả sẽ thấm thía hơn về vẻ chậm chạp của Tạm biệt một khi hiểu về hoàn cảnh ra đời của nó: tác giả phải gấp rút hoàn thành vì biết rằng mình sắp bị bắt giữ. Tạm biệt được thực hiện trong điều kiện bán công khai ở Iran. Cuốn phim được xuất lậu trong một thanh USB theo đường dích dắc nào đó lăn khỏi biên giới Iran rồi bềnh bồng trôi đến Cannes.
Sự tận tâm với nghề nghiệp luôn được đền đáp xứng đáng, M. Rasoulof được tặng giải Carrosse d’Or (Cổ xe vàng) của Hiệp hội các đạo diễn phim (SRF) cho đạo diễn thuộc hạng mục Góc nhìn Độc đáo (Un Certain Regard) dành cho những bộ phim sáng tạo có tính chất thử nghiệm tại Liên hoan phim Cannes 2011 (3). Giải thưởng này nhằm vinh danh những đạo diễn có “phẩm chất sáng tạo, can đảm và tinh thần độc lập” trong công việc của mình; người từng nhận giải trước đó có Clint Eastwood, Nanni Moretti, David Cronenberg và Jim Jarmusch.
Hãng Pretty Pictures trình chiếu phim này tại Pháp, còn Fortissimo sẽ nắm quyền phát hành ở phần còn lại thế giới. Tạm biệt sẽ được chiếu cùng lúc với White Meadows tại các rạp ở Pháp vào mùa thu 2011. Sự kiện một đạo diễn bị tù đày vì làm nghệ thuật đã làm xúc động bao cây bút chuyên nghiệp trên Screen, Hollywood Reporter, Boston Globe, Chicago Sun-Times, indieWIRE, Time Out New York… thậm chí họ đứng ra quảng bá cho việc sang nhượng trình chiếu, nhưng những bình luận ấy không chắc giá trị hơn chính nhận xét của mỗi khán giả bình thường chúng ta sau khi xem Tạm biệt.Chẳng nhất thiết phải hoành tráng làm gì. Thiên hạ rất cần những cuốn phim bỏ túi, không cần bao cấp, ai đó biết không" Quần chúng rất muốn biết các anh chị muốn nói thay họ điều gì về chính họ. Việc huy động vốn cho một dự án phim như Tạm biệt được thực hiện như thế nào cũng đáng cho người ta suy nghĩ. Dòng điện ảnh hiện thực đấu tranh vẫn tìm được chỗ đứng ngay khi đa phần đã trở thành một ngành công nghiệp ổn định. Hay lương tâm sống được là nhờ có lương tháng, có được kêu đi phim thì mới nói đến lương tâm" Và điện ảnh Việt Nam sẽ đi về đâu một khi khâu thẩm định chỉ áp dụng một tiêu chí duy nhất: không phản động là duyệt.
Ngậm ngùi cho Hà Nội trong mắt ai của những 80 của thế kỷ trước, giá mà công nghệ thông tin lúc đó phát triển, giá mà lúc đó có một cái USB... người đã khó lại gặp thời buổi khó. Ai cũng biết quốc gia tất diệt vong một khi kẻ dưới không dám nói thẳng, người trên chẳng biết nghe lời hay. Trong bao câu chuyện “trị nước yên dân” ngày xưa kia “có vấn đề” chỗ nào, đến nỗi một phim tài liệu hàng kinh điển phải đành vứt xó; hay chỉ vì “nó” thiếu tinh thần “cúng cụ”" Giá mà… ai có làm phim, trong phim đó chắc có một đoạn: khói hương bay nghi ngút trong nhà, có một gã chưa kịp già, rì rầm khấn vái trước bàn thờ: “Thưa các bậc tiên tổ, con có tội tình gì không, vì sao phim con không được chiếu"”
Dẫu sao thì nghệ thuật chân chính không thể cùng đường, giải pháp sẽ xuất hiện nếu người nghệ sĩ đủ ý chí theo đuổi.
Bangkok, ngày 28/07/2011
Nguyễn Việt
----------------
Chú thích:
(1) “Things are too Kafkaesque in Iran. Just because some people say you can go that doesn't mean you can. The left hand doesn't know what the right hand is doing.”. Bản tin AFP ngày 21/5/2011.
(2) “If you feel like a foreigner in your own land, it’s better to be a foreigner abroad”.
(3) GoodBye tại Cannes 2011 có nguyên tác: Bé Omid é Didar - cuốn phim thứ năm của Mohammad Rasoulof. Những cuốn phim khác như: Tạm biệt (The Twilight, 2002), Baad-e-daboor (Head Wind, 2008) và Keshtzar Haye sepid (White Meadows, 2009) chỉ thấy trình chiếu tại các Liên hoan phim. Nhưng tên tuổi M. Rasoulof lại không xa lạ với Cannes, cuốn phim thứ hai của ông: Jazireh ahani (Iron Island, 2005), đã được lựa chọn đưa vào hạng mục Directors’ Fortnight của Cannes 2005, phim này có phát hành thương mại ở một số nước.
Mohammad Rasoulof sinh năm 1972, ở Shiraz, Iran. Anh ta học ngành xã hội học ở Đại học Shiraz và biên tập phim ở Sooreh Higher Education Institute ở Tehran.
Nguồn tham khảo:
http://www.hollywoodreporter.com
http://www.festival-cannes.fr
http://www.screendaily.com
http://www.iranian.com
- Tag :
- GoodBye
Send comment
